2- Mevlânâ Lütfî:  
     – Doğum yeri ve yılı belli değildir ancak ölüm yılı 1482 veya 1492 olarak gösterilir.
     – Mevlana Lütfi adı, Ali Şir Nevai’nin Mecalisün Nefâis, Nesâyimül Mahabbe, Muhakemetül Lügateyn, Hâlât-ı Pehlevan Muhammed, Hâlât-ı Seyyid Hasan Big isimli eserlerinde ve divanlarının önsözü olan Hutbe-i Devanîn’de geçmektedir. 
     – Lütfî asıl başarısını gazel ve tuyuğda göstermiştir.
Eserleri:
     1- Divan
     2- Gül ü Nevrûz (Farsça’dan Türkçe’ye tercüme)

3- Yusuf Emîrî: 
     – Hayatı hakkında fazla bilgi olmamakla birlikte Ali Şir Nevai’nin Mecalisün Nefais adlı eserinde 1433 yılında vefat ettiği, kabrinin Bedehşan yakınlarında olduğu bildirilmiştir.  
     – Nevai onun pek şöhret kazanamadığını bildirir.
     – Türk Edebiyatında afyon ve şarap konusunu ele alan ve işleyen ilk şairdir.
Eserleri: 
     1- Divan: Yusuf Emîrî’nin Türkçe ve Farsça şiirlerinin yer aldığı divanı İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde kayıtlı, baş tarafında Fuzuli Divanı’nın bulunduğu yazma eserin yaprakları arasında yer alır.   
     2- Deh-nâme: On mektup anlamındaki bu eser, aşık ile maşuk arasındaki mektuplaşmalardan oluşur ve mesnevî türündedir. 906 beyittir, 1429’da yazılmıştır, Baysungur Mirza’ya ithaf edilmiştir. Bu eserin biri Uygur, diğeri Arap harfli iki nüshası vardır.
     3- Beng ü Çagır: Afyon ve şarap edebiyatımızda başlı başına bir konu olarak ele alınmıştır. Bu konuyu ele alan şairlerin ilki Yusuf Emîrî’dir. Beng ü Çagır eserinin adındaki beng “afyon”, çagır ise “şarap” demektir. Alegorik bir tarzda yazılan eserde “beng” yeşiller giymiş yaşlı bir derviş, “çagır (şarap)” ise rengi kırmızı olduğu için, kırmızı giysili ve heyecanlı bir genç olarak tanıtılmıştır.

4- Atâî: 
     – Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur.
     – Yesevî dervişlerinden İsmail Ata’nın torunudur.
     – Ali Şir Nevai’nin Mecalisün-Nefais’inde Atâî’nin Türkî-gûy (Türkçe söyleyen), derviş ve güzel ahlaklı olduğu, şiirinin zamanında Türk dünyasında şöhret bulduğunu belirtmiştir.  
Eseri:
     Atâî divanı: 16. yüzyılda yazılan bu divanın bilinen tek nüshası Saint Petersburg Şarkiyat Enstitüsü’nde kayıtlıdır. Bu nüshada 260 gazel bulunmaktadır.

5- Haydar Tilbe: 
     – 14. yüzyılın sonları ile 15. yüzyılın ilk yarısında yaşamış (İskender Mirza dönemi) ve Türkçe yazmış Çağatay şairi.
     – Semerkandlı Devletşah’ın Tezkiretüş-Şuara ve Ali Şir Nevai’nin Mecalisün-Nefais adlı eserlerinde bu şair hakkında bilgiler verilmiştir. Mecalisün Nefais’te Türkî-gûy (Türkçe söyleyen) lakabıyla anılır.
Eseri: 
      Mahzenü’l-Esrar: Genceli Nizamî’nin Mahzenül Esrar adlı mesnevisinden esinlenerek yazdığı bu eseri 615 beyittir ve Nizami’nin aynı adlı eseriyle vezni de aynıdır. Eseri İskender Mirza’ya adamıştır.

6- Seyyid Ahmed Mîrzâ: 
     – Doğum ve ölüm yılları belli değildir.
     – Ali Şir Nevai’nin Mecalisün Nefais’inde Timur’un beş oğlundan Miranşah’ın oğludur.
     – Kendi eseri olan Taaşşukname’de de kendisinden bahsetmektedir.
               Acunda tâ anın tig şah bolgay                    Dünyada onun gibi şah olunca
               Duâ-gû  ibn-i Miranşah bolgay                  Miranşah’ın oğlu duacı olacak
     – Şahruh zamanında Horasan valiliği yapmıştır.
Eseri:
     Taaşşukname: Seyyid Ahmed bu mesnevisini 1436 yılında yazıp Şahruh Mirza’ya sunmuştur. Eserinde “Seydî” mahlasını kullanmıştır. 321 beyittir, Arap harfli iki nüshası bilinmektedir.   

7- Gedâî:
     – Asıl adı, doğum tarihi ve ölüm tarihi belli değildir.
     – Ali Şir Nevai’nin Mecalisün Nefais’inde Gedai için Türki-gûy ve meşhurlardan olduğu, Sultan Babur zamanında şiirinin şöhret kazandığı bildirilmiştir.
     – Şiirlerinde “Gedâ” ve “Gedâî” mahlaslarını kullanmıştır.
     – Bilinen tek eseri Divan‘ıdır.

8- Yakînî:
     – Hayatıyla ilgili yeterli bilgi yoktur.
     – Ali Şir Nevai’nin Mecalisün Nefais’inde Yakînî için “Az konuşan, Türkçe ve Farsça şiir söyleyen gönül ehli bir kişiydi. Son zamanlarda tarikat yoluna girdi.” ifadeleri yer alır.
     – Heratlı’dır.
Eseri:
     Ok ve Yayın münazarası: Eserin konusu, döneminin seçkin, soylu kesimi arasında meşhur olan okçuluktur. Yakıni nesir tarzındaki bu eseriyle tanınmıştır.

Ahmedî:
     – Ahmedi hakkında bilgiler sınırlıdır.
     – Klasik Çağatay öncesi şairlerindendir.
     – Aynı zamanda sağlam bir musiki kültürüne sahiptir.
Eseri: 
     Sazlar Münazarası: Ahmedi bu eseriyle şöhret olmuştur. Eser, nesir şeklindeki giriş bölümünden sonra gelen 130 beyitlik küçük bir mesnevidir. Konusu, meyhanede bulunan tanbur, ud, çeng, rebab gibi çalgıların birbirleriyle tartışmaları ve her birinin kendisini diğerlerinden üstün görüp benlik davası gütmesidir. Onların arasındaki bu çekişme insanlar arasındaki çekişmeye benzer. Meyhanenin pîri, bu münazarayı sona erdirmelerini ister ve sazları azarlar. Bu eserdeki sazlar, doğru yolu bulamayan basit insanları, Meyhanenin pîri ise doğru yolu gösteren mürşidi sembolize eder.

9- Ali Şir Nevâî: (Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.)

10- Hüseyn-i Baykara: (Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.) 


15. YÜZYIL DOĞU TÜRK EDEBİYATI: ÇAĞATAY DİLİ VE EDEBİYATI

ÇAĞATAY EDEBİYATININ DÖNEMLERİ



Hazırlayan: Hüseyin ARASLI