Şair Eşref

• Hiciv şairi (heccav), kaymakam.
• 1846’da Manisa’nın Kırkağaç ilçesine bağlı Gelenbe kasabasında doğdu.
• Asıl adı Mehmet Eşref‘tir.
• Mahalle mektebinden sonra Manisa Hatuniye Medresesinde Arapça ve Farsça okudu.
• Özel öğretmenlerden tarih ve matematik dersi aldı.
• 1870’li yıllarda tahrirat kâtipliği ve mal müdürlüğü yaptı.
• 1879’dan 1902’ye kadar Fatsa, Tirebolu, Kula gibi birçok kazada kaymakam olarak çalıştı.
• 1902’de Gördes Kaymakamı iken içkiye olan düşkünlüğü, yazdığı hicivler ve Jön Türklerle irtibat hâlinde olması gibi nedenlerle tutuklanarak İstanbul’a gönderildi.
• Bir yıl kadar hapis yattıktan sonra İzmir’e dönüp oradan da Mısır’a kaçtı.

• Gönüllü sürgünlüğü sırasında kısa sürelerle Fransa, İsviçre ve Kıbrıs’ta da kaldı.
• Mısır’da yayımladığı kitaplarla II. Abdülhamit ve rejimi aleyhinde ciddi bir mücadeleye girişti.
• II. Meşrutiyet’in ilanı (1908) sonrası ülkeye döndü.
• Kısa sürelerle önce Turgutlu Kaymakamlığına ardından da Adana Vali Muavinliğine atanan şair, 1909’da emekliye sevk edildi.
• 22 Mayıs 1912’de Manisa Kırkağaç’ta veremden öldü.
• Yakın bir dostu onu şu dizelerle uğurlamıştır:

Baktı hicvine layık değil alçak dünya
Eşref de kapağı attı cennete sonunda

• Şair Eşref’in mezar taşına yazılmasını istediği kıta ise şöyledir:

Kabrimi kimse ziyaret etmesin Allah için
Gelmesin reddeylerim billahi öz kardaşımı

Gözlerim ebna-yı âdemden o rütbe yıldı kim
İstemem ben Fatiha, tek çalmasınlar taşımı

(ebna-yı âdem: âdemoğlu, rütbe: derece, kim: ki)

Çok değildir olsa hürriyet için canlar feda 

Kalb-i millette yer eyler öyle kurbanın adı

(kalb-i millette: milletin kalbinde)

Oku eşarımı bir kere benim
Deme Nefi’ye o bir harikadır 

Ehl-i namus olana hoş görünür
Fakat alçaklara bir barikadır

(eşar: şiirler, ehl-i namus: namuslu insanlar, barika: şimşek)

Hicivlerinden…

1.
Cihanda var mıdır bizler kadar bilmem garaz mutat
Görürsek kimde asar-ı liyakat, eyleriz berbat

(Bilmem, dünyada var mıdır? Bizdeki kadar kötü bir niyet. Kimde görsek hünerli bir eser / liyakat izleri hemen berbat ederiz.)

2.
Güya elektriktendir hürriyetin ziyası,
Kullanmayı bilenler eyler evi münevver 

Bilmeksizin ederse işale kim tasaddi,
Hem kendisi olur kül hem ev yanar beraber

(Sözde, elektriktendir özgürlüğün ışığı. Onu kullanmayı bilenler de evini / ülkelerini aydınlatır. Yetkin olmayan insanların bu konuya el atması ise hem kendilerini hem de evi / ülkeyi yakmalarına neden olur.)

3.
Vükelayı sıraya çeksem eğer zahir olur
Kimi hırsız uğursuz, kimi nadan gibidir

(Şu vekilleri / bakanları sıraya çeksem kimi hırsız, kimi uğursuz kiminin de cahil olduğu ortaya çıkar.)

4.
Her biri hâlince icra-yı mezalim etmede
Görse bir memuru insan bir şaki zanneyliyor

(Her biri elinden geldiğince vatandaşa eziyet ediyor ki insan onlardan birini görünce haydut zannediyor.)

5.
Kışlalar saye-i şahanede cennet gibidir
Bir giren sonra içinden gavur olsa çıkamaz

(Padişahın sayesinde kışlalar cennete döndü, içeri düşen din değiştirse bile çıkamaz. Beyitte asıl kastedilen ise uzun askerlik süreleri nedeniyle kışlaların askerler için cehenneme dönmüş olmasıdır.)

6.
Şimdi tekkeler tembel yatağıdır bütün
Medrese sakinleri asker kaçağıdır bütün

Fuzuli’nin Farsça kaleme aldığı mensur eseri.
Eserde yer yer manzum parçalara da yer verilmiştir (75 rubai, 54 kıta…).
Zahit aklı, Rint ise gönlü temsil etmektedir.
Eserde ibadet edip yasaklardan uzak durarak Allah’a ulaşmayı amaçlayan zahit ile bunun ancak aşk ve samimiyetle mümkün olacağını savunan rint kavramları kişileştirilmiştir.
Eser genel olarak Zahit adındaki bir baba ile onun Rint adındaki oğlu arasındaki konuşma ve tartışmalardan oluşmaktadır.
Baba ile oğul arasındaki bu çatışma, bireyin (Rint’in) kendini bulma yolundaki ruhsal mücadelesini simgeler.

Acem diyarında vakar sahibi, Allah’tan korkan Zahit’in Rint adında bir oğlu vardır. Zahit, oğlunun zekâ ve yeteneğinin farkına varınca ona öğütler vermeye başlar.
Rint, yazı sanatını öğrenmesinin iyi olacağını söyleyen babasına Hz. Peygamber’in okuryazar olmadığını (ümmi olduğunu) hatırlatır. Babası padişahlara yakın olmanın yollarını öğrenmesini öğütler ancak o: “Yaratılmışın varlığından maksat Yaradan’a kulluktur.” cevabını verir.
Bu arada hem “Var, çiftçilik yap!” öğüdünü benimsemez hem de ticarete yanaşmaz.
Sanatla uğraşmanın ise belirlenmiş bir kısmet için sıkıntıya düşmekten başka bir şey olmadığını söyler.
Oğlunun cahil kalmasından korkan baba; ilmin faziletlerinden, cehaletin kötülüklerinden örnekler verse de oğlunda söylenenleri kabule dair bir işaret göremez. Zahit, Rint’in her söylenene ters cevap vermesinden dolayı üzüntüye kapılıp çektiği emeklere yanar.
Bu sefer de dünya nimetlerini elde edebilmek için çalışmanın mecburiyetinden bahseder. Sonra da oğluna daima iyilik ettiğini ancak buna rağmen daima sıkıntıya düştüğünü söyler. Rint, babasının bezginliğini anlasa da “Meşakkat sırası bana ulaşıncaya ve geçim sıkıntısı çekinceye kadar benim rızkımı senin üzerine yazmışlar..” der.
Sonunda Rint, kendini tanımak için bir yolculuğa çıkmak ister. Zahit, oğluna yolculuk için izin verir ancak Rint, hâlen babasına ihtiyacı olduğunu belirterek onun da gelmesini ister. İkili birlikte yolculuğa çıkar. 

Cevap E

Buna göre türü bakımından diğerlerinden farklı olan Şikayetname ve Hadikatü’s-süeda’dır.
Cevap C

Cevap D

Taç beyit, kasidede şairin mahlasının geçtiği beyittir. Taç beyit, genellikle fahriye ya da dua bölümünde olur.
Cevap D

Cevap D

Cevap B

I — kaside
II — gazel
III — mesnevi
IV — musammat
Tanımı verilemeyen terim muhammestir. Bu nazım şekli beşer dizelik bentlerden oluşmaktadır.

Cevap E

Münacat, Allah’a yakarmak amacıyla yazılan manzum ve mensur eserlerdir. İlk dizede şair “Ey Allah’ım (Hüdâyâ) çaresiz kaldım, ya Rab bana derman ver.” diyor. Sırf bu dizeden şairin sıkıntılarından dolayı Yaradan’a sığınıp ona yakardığı çıkarılabilir. Şiirin Osmanlı padişahı III. Murat’a ait olduğunu da hatırlatalım.
Cevap C

Necati Bey, yaşadığı çağda Türkçeye gerçek değerini vermiş ve Türkçeyi bir şiir dili olarak başarıyla kullanmıştır. Şiirlerinde atasözü ve deyimlere yer vermiştir. Şairin elde bulunan tek eseri Divan’ıdır. Fuzuli ve Baki gibi büyük şairler onun şiirlerine nazireler söylemiştir.
Cevap B

Cevap B

Çözüm

Parçada sözü edilen şair, Fuzuli ile tanıştığına göre 16. yüzyılda yaşamıştır. Bu nedenle D ve E şıklarını eleyebiliriz. Baki ve Hayali de mesnevi türünde eser vermediğine göre geriye tek seçenek kalıyor o da Taşlıcalı Yahya. Tabii parçada verilen iki eserin kime ait olduğunu biliyorsanız bunların hiçbirini düşünmeye gerek yok. Bu arada sayılan şairlerden sadece Taşlıcalı Yahya’nın hamse sahibi olduğunu da hatırlatalım.
Cevap C

Fuzuli’nin alegorik eseri.
Beng, esrar; bade ise şarap anlamındadır.
444 beyitlik bir mesnevidir.
Türkçe yazılan eser, Safevi hükümdarı Şah İsmail’e sunulmuştur.
Eserin başında kısa birer tevhit, münacat, naat ve Hz. Ali methiyesinden sonra Şâh İsmail için söylenmiş bir methiye vardır.

Ol ki başlar zamânında bezm-i ferâğ
Pâdşehler başından eyler ayağ

Meclis-efrûz-ı bezmgâh-ı Halil
Cem’-i eyyâm-ı Şâh İsmail

Bu beyitlere göre Fuzulî, eserini Şah İsmail’in Şeybek Han’ı (Şeybani Han) mağlup edip kafatasından kadeh yaptırması olayından yani 1510’dan sonra kaleme almıştır.
Eserde Beng, Bâde, Boza, Rakı, Berş, Afyon, Nebiz, Kebap gibi içki ve yiyeceklere teşhis ve intak sanatlarıyla kişilik verilmiştir.

Saki’nin sözleri Bâde’nin canını sıkar. Beng’e karşı tedbir aramaya başlayan Bâde, dostlarını toplayıp onlarla istişare eder. Rakı söz alıp sabırlı olmayı ve görmezden gelmeyi öğütler. Nebiz yakıp yok etmekten yana nasihat eder, Boza ise Beng’i lütuflarla aldatıp hileye başvurarak ondan kurtulmak gerektiğini belirtir.
Sonunda Beng, elçi olarak Boza’yı görevlendirir. Beng, Boza’nın sözlerine kulak verirse Bâde’nin dostluğunu kazanacak, aksi takdirde onunla savaşmak zorunda kalacaktır. Boza bir bahar zamanı çimenlik içindeki evinde ahbabıyla keyif süren Beng’in huzuruna çıkar. Bâde’nin sözlerini bire bin katarak Beng’e aktarır. Burada Boza’nın aslında daha önce Beng’in hizmetinde olduğu anlaşılır. Onun ihanetini yüzüne vuran Beng, yine de kendi evine elçi sıfatıyla gelen Boza’yı hoş tutup misafir eder. Beng’in meclisinde keyiflenen Boza da kaypaklık edip saf değiştirir. 

Beng ise dostları Afyon, Berş ve Macun’a danışıp onların öğütlerini dinler. Sonuçta o da Bâde gibi elçi göndererek öğütlerde bulunma yolunu tercih eder. Anlattığı hikâyeler vasıtasıyla Bâde’nin kötü özelliklerinden dem vuran Beng, diğer taraftan hikâye ve örneklerle kendisinin mizaç, ahlak ve tabiatının üstün yönlerini bütün incelikleriyle vurgular. 

Elçi seçilen ilim ve irfan ehli Macun, Bâde’nin meclisine gidip Beng’in sözlerini aktarır. Macun, Bâde’nin kendi safına geçme teklifini kabul edip onun yanında saf tutar. Her iki taraf da asker yığıp savaşa tutuşurlar. Beng savaşta üstünlük sağlasa da Bâde, Allah’a sığınıp adaklar adar ve Allah’ın inayetiyle Beng’i mağlup eder. Beng ve arkadaşlarını esir etse de Bâde, adağına uyup Beng’in arkadaşlarını birer işle görevlendirir. Beng ise mağlubiyeti kabullenemeyip kaçar ve Bâde’den uzak bir şekilde yaşar. İkisi arasındaki husumet de son bulur.

Konu Anlatımı İndir 👇

İlgili Sayfalar

Beng ü Bade Mesnevisinde Muhteva ve Yapı Mehmet Halil Erzen
Fuzuli’nin Beng ü Bâde Mesnevisi ve Bâde Sembolü, Ali Yıldırım

1. Aşağıdakilerin hangisinde parçada sözü edilen hikâye ve onu kaleme alan divan şairi doğru verilmiştir?
A) Ali Şir Nevai – Leyla ile Mecnun
B) Şeyhi – Harname
C) Şeyyad Hamza – Yusuf ile Zeliha

D) Fuzuli – Beng ü Bade
E) Nabi – Hayriye

Gece ile seyre çıkarsan dahi neler diyeler
II. Ey Necâtî yürü sabreyle elünden ne gelür
Hûblar cevr ü cefâyı kime öğretmediler
III. Ehl-i dildir diyemem sinesi sâf olmayana 

18. Aşağıdaki dizelerin hangisinde atasözü ya da deyim kullanılmamıştır?
A) Gerdenin öpdür bana varsa günâhı boynuma
Böyle pâkize güneh dûş-ı dile zîver gibi
B) Tekmîl-i kusûr etmedir âyîn-i mahabbet
Noksana nazar eyleyen ahbâb degildir
C) Dilde yek-dâğ-ı hevesle aşk-ı yâr olmaz bedîd
Bir çiçekle mevsim-i tâb-ı bahâr olmaz bedîd
D) İş başa düşdü kayd-ı ser oldı bana terâş
Kesdi dilin o berber bâ-ser berâberi
E) Lâle-hadler yine gülşende neler etmediler
Servi yürütmediler goncayı söyletmediler

XIV-XV. yüzyıl Azeri sahası divan şairlerinden biridir. Hurufi olup inancını yaymak için Anadolu ve Suriye’ye seyahat etmiştir. Şiirlerinde Hurufiliğin propagandasını yapsa da inancından bağımsız şiirler de kaleme almıştır. Hurufi inancına bağlı olması yüzünden Halep’te derisi yüzdürülerek öldürülmüştür. Hem kendi dönemindeki hem de kendinden sonraki şairleri etkilemeyi başaran şairin biri Farsça ve diğeri Türkçe olmak üzere iki divanı bulunmaktadır.
4. Parçada sözü edilen divan şairi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kadı Burhanettin
B) Hallac-ı Mansur
C) Ahmedi
D) Nesimi
E) Pir Sultan Abdal

Hükümdarlara yönelik tavsiyeler içeren nasihatnamelerin kökeni Antik İran medeniyetine kadar dayanmaktadır. Bu eserlerde, devlet adamlarına veya doğrudan hükümdara seslenilerek devlet yönetimi konusunda tavsiyeler verilirdi.
5. Aşağıdakilerden hangisi parçada sözü edilen türe örnek olarak verilebilir?
A) Mercimek Ahmet – Kabusname
B) Fuzuli – Şikayetname
C) Sinan Paşa – Maarifnâme
D) Gülşehri – Felekname
E) Nergisi – Nihalistan

Dedesi ve babası Mevlevi olan şair, Mevlevilik çevresi içinde doğup büyüdüğünden sonunda tarikata girerek Mevlevi dervişi olmuştur. Şairin hem tarikat hem sanat hayatının en parlak dönemi Galata Mevlevihane’sindeki yıllarıdır. Sebk-i Hindi’nin bizdeki en önemli temsilcisi olan şair, 1799’da henüz 42 yaşındayken vefat etmiştir.
6. Parçada sözü edilen divan şairi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şeyhi
B) Hamdullah Hamdi
C) Bahaeddin Veled
D) Şeyhülislam Yahya
E) Şeyh Galip

Şairin babasından başlayarak devletin çeşitli kademelerindeki paşaları, dönemin bazı şairlerini hicvettiği bir eserdir. Şair, Türkçe ve Farsça Divanı’nda daha çok memduhunu övmüş, yer yer üstü kapalı olarak hicvetmiştir. Bu eserde ise hicvin en yüksek seviyesine çıkarak sövgüye varan bir üslup kullanmıştır.
7. Parçada sözü edilen şair ve eser aşağıdakilerden hangisidir?
A) Nefi – Siham-ı Kaza
B) şeyhi – Harname
C) Bağdatlı Ruhi – Terkib-i Bent
D) Gülşehri – Mantıku’t Tayr
E) Fuzuli – Şikayetname

1526-1600 yılları arasında yaşayan sanatçı, hayattayken değeri bilinen nadir şairlerimizdendir. Bütün ömrünü şeyhülislam olmak sevdasıyla geçirmiş fakat bu arzusuna hiçbir zaman ulaşamamıştır. Söyleyişi çok ince ve sanatkârane olan şair, eserlerinde tasavvufi konuları işlememiştir. Şiirlerinde dikkat çeken bir başka unsur da İstanbul Türkçesidir. Eserlerinde kullandığı dil, genel olarak dönemine göre sadedir.
8. Parçada sözü edilen divan şairi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Fuzuli
B) Kadı Burhanettin
C) Baki
D) Ali Şir Nevai
E) Nedim

Hayatı entrikalar, mücadeleler ve savaşlar içinde geçmiştir. Kendine has bir lirizmle beşeri yönü ağır basan âşıkane şiirler yazmıştır. Gazellerindeki acı ve ızdırap terennümlerine dayanan psikolojik yapısı ile Fuzuli’yi hatırlatan şairin şiirlerinde geçen ana tema ise aşktır. Türkçe divanındaki gazel, rubai ve tuyuğlarından hareketle dilinin 14. asır Azeri lehçesinin hususiyetlerini taşıdığını söylemek mümkündür.
9. Parçada sözü edilen divan şairi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hoca Dehhani
B) Zati
C) Baki
D) Kadı Burhanettin
E) Necati Bey

Onun hayatında eğlencenin yeri pek büyüktür. Daha doğrusu onu; eğlenen, dünyadan zevk almaya çalışan, eğlence meclislerinde kendisiyle birlikte birçok kişiyi de coşturan bir şair olarak tanırız. Hayat anlayışına yaşadığı dönemin büyük oranda etkisi olduğu bilinmektedir. Şiirlerinde İstanbul’un eşsiz güzelliklerini anlatan şairin şu kısacık hayattan en büyük beklentisi neşe, huzur ve mutluluktur.
10. Parçada sözü edilen şair aşağıdakilerden hangisidir?
A) Fuzuli
B) Nedim
C) Şeyh Galip
D) Taşlıcalı Yahya
E) Nabi

16. yüzyılda divan şiiri, klasik üslupta —, —, — gibi şairlerle zirveye ulaşmıştır. Bu sebeple 17. yüzyılda divan şairleri yeni üslup arayışlarına girmişlerdir. Gerek 17. yüzyılda yaşanan sorunların toplumsal sorumluluk sahibi olan birinin ilgisiz kalamayacağı nitelikte olması, gerek yeni bir söyleyiş yakalama isteği ve gerekse karakter özellikleri ile — bu tarzın en büyük şairi olmuş, sonraki dönemlerde de hikemi şiirin temsilcisi olarak kabul edilmiştir.
11. Parçadaki boşluklara aşağıdakilerden hangisi getirilemez?
A) Baki
B) Naili
C) Fuzuli
D) Hayali
E) Nabi

Kaynakların “cesur, sert, yetenekli, hırçın, pervasız, atak, mağrur…” gibi sıfatlarla tasvir ve tavsif ettikleri şairin şiir dünyasında da bu coşkun, kabına sığmaz, sınır tanımaz kişiliğin yansımalarını görebiliriz. Şiirlerinde sıkça başvurduğu savaş ve mücadele ile ilgili göstergeler, onun kişiliğini yansıtan bir ayna durumundadır. Yüzyılın ve klasik edebiyatımızın en tanınmış kaside şairidir. Henüz hayatta iken takdir edilmiş ve şöhrete kavuşmuştur. Kendisi de şairlik kabiliyetinin, söz söylemedeki üstün başarısının ve dahası klasik şiire getirdiği yeni edanın farkındadır. Divanının ilk manzumesi olan “sözüm” redifli naatına fahriye ile başlaması hep bu farkındalığın yansımalarıdır.
12. Parçada sözü edilen divan şairi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Nabi
B) Hoca Mesut
C) Ahmet Dai
D) Nefi
E) Gülşehri

Gazellerinin birçoğu ve şarkıları, Nedim’in getirdiği birtakım hususiyetlerin kendi mizacı ve yetişme tarzına uygun olarak gelişmesinden ibarettir. Bu yakınlık tesadüf değildir. Öyle ki her iki şair de İstanbulludur. O da tıpkı Nedim gibi zekâsı, neşesi ve konuştuğu dile kadar sanatının çeşitli unsurlarıyla şehir çocuğudur. Onun divanında İstanbul ağzı, İstanbul’un gezinti yerleri ve özellikle Boğaziçi önemli bir yer tutmaktadır.
13. Parçada sözü edilen şair aşağıdakilerden hangisidir?
A) Enderunlu Vasıf
B) Hamdullah Hamdi
C) Şeyh Galip
D) Necati
E) Baki

— bilim ve devlet adamı kimliğinin yanında müderris ve sanatçı kişiliğiyle de dikkat çekmiştir. Süslü nesrin ilk örneği olarak kabul edilen — adlı eseri onun ilk ve en bilinen yapıtıdır.
14. Parçada bırakılan boşluklara sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Ali Şir Nevai – Muhakemetü’l Lugateyn
B) Sinan Paşa – Tazarruname
C) Ahmedi – İskendername
D) Evliya Çelebi – Seyahatname
E) Akif Paşa – Tabsıra

Osmanlı devri Türk ilim tarihinin en büyük bibliyografyacısı ve coğrafyacısıdır. Belgelere dayalı olarak ve belirli bir metodoloji çerçevesinde birçok ilim dalında nitelikli eserler vermiştir. Bu bakımdan eserleri, bugün hâlâ üzerinde görüş farklılıklarının olduğu birçok konuya ışık tutar niteliktedir.
15. Aşağıdakilerden hangisi parçada sözü edilen sanatçıya ait değildir?
A) Keşfü’z-Zunûn
B) Cihannüma
C) Tuhfetü’l-Kibar
D) Mizanü’l-Hakk
E) Sedd-i İskenderî

Divan Edebiyatı hakkında hazırladığımız sunumu ders notunun sonundaki renkli bağlantıdan indirebilirsiniz. 

Divan Edebiyatı nedir? Divan Edebiyatı’nın Genel Özellikleri ayrıntılarıyla veriliyor.  

Divan Edebiyatı şiir türlerinden biri olan terkibibent şiir türüyle ilgili hazırlanmış sunumu aşağıdan indirebilirsiniz.

Terikibibent hakkında bilgi

Terkibibent, bentlerle (kıtalarla) kurulan uzun bir şiir türüdür.  Hane adı verilen 5-15 beyitlik bentlerin vasıta adlı beyitlerle birbirine bağlanmasından oluşan uzun bir şiir türüdür. Terkibibentler 3-17 bentten oluşur.
Konu olarak felsefi düşünceler, dini, tasavvufi konular, hayattan şikayet ve toplumsal eleştirilerin işlendiği şiirlerdir.
Edebiyatımızda Necatî Bey, Yahya Bey, Bakî, Neşati, Şeyh Galip, Fuzulî gibi şairler terkibibent yazmıştır. 

Şair Nedim Hayatı ve Edebi Kişiliği

Nedim’in Hayatı ve Edebi Kişiliği

Nedim 18. yüzyılda yaşayan divan şairidir. Asıl ismi Ahmet olan şair, Lale Devrinin en gözde isimlerinden olmuştur. 

Lale devrinin coşkun zevk, eğlence şairidir.

Nedim’in neşeli ve coşkulu bir üslubu vardır. Hiçbir şaire benzemeyen bir üslubu (söyleyişi) vardır. Asıl şöhretini gazel ve şarkılarıyla kazanmıştır.
Onun gazel ve şarkılarının konusu genellikle aşk, sevgili ve şaraptır. Nedîm maddi aşkı işlemiştir. Dini konular ve tasavvuf şiirlerinde yer almaz.
Nedîm şiire yaşadığı devrin hayatını sokmuştur. Şiirlerinde bütün olayları, güzellikle­ri ve canlılığıyla o devir İstanbul’unun birçok özelliğini bulmak mümkündür.
15. yüzyılda Necâtî Beyle başlayan ve devam ettirilen mahallileşme hareketi Nedim’de daha da gelişmiştir.

Nedim İstanbul Şairi

Halk dilinde kullanılan kelime ve deyimler, adetler Nedim’in şiirinde daha çok ve ustaca kullanılmıştır. Özellikle sanatçı İstanbul’u her yönüyle yansıtmakta oldukça başarılıdır. Bu yüzden ona İstanbul şairi de denir.
Nedim, Divan Edebiyatının şarkı şairi olarak bilinir.
Lale Devrini sona erdiren Patrona Halil İsyanında öldürüldüğü söylenir.

NEDİM SUNUMU İNDİR

Divan Edebiyatının önemli şairlerinden biri olan Nedim’le ilgili hazırlanmış olan sunumu aşağıdaki indirme linkinden indirebilirsiniz.
İNDİR: Nedim Sunumu

Diğer 10. Sınıf Edebiyat Dersi Konuları için tıklayınız.

Divan edebiyatı, Türklerin İslâm dinini benimsemesinden sonra ortaya çıkan yazılı edebiyattır. Arap ve Fars edebiyatının etkisi altında gelişmiştir. Bu etki, Arapça ve Farsça sözcüklerin Türkçe’ye girmesinin yanı sıra, bu dillerin anlatım biçimlerinin benimsenmesiyle de kendini gösterir. Bu edebiyata Divan edebiyatı denmesinin nedeni, şâirlerin şiirlerini divan denen el yazması kitaplarda toplamış olmalarıdır.

İslâm dininin benimsenmesinden sonra,Kuran’ın Arapça olmasından dolayı pek çok toplumun kültür dili değişime uğradı. İranlılar 9. yüzyılda edebiyat ürünlerini, Yeni Farsça diye adlandırılan bir dille vermeye başladılar. İran edebiyatının bu ürünlerinden Türk edebiyatı büyük ölçüde etkilenmiştir. Öte yandan Anadolu’da kurulan Türk devletleri, resmi yazışma dili olarak Arapça ve Farsça’yı kullandılar. Bu durum edebiyat dilinin değişmesine de yol açtı. Özellikle saray çevresindeki şairler ve yazarlar, yapıtlarını Arapça ve Farsça yazmaya başladılar. Osmanlı Devleti döneminde Arapça ve Farsça’nın yoğun etkisinde kalmış olan Osmanlıca dili divan edebiyatında kullanılan ana dildir.

Divan Edebiyatında Nazım Birimi

Bir Osmanlı bahçe eğlencesi: şâir, misâfir ve sâki betimlemesi. 16. yüzyıl, Dîvân-ı Bâkî`den.Nazım sözlük anlamıyla “sıra”, “düzen” demektir. Ama Divan edebiyatında nazım dendiğinde şiir anlaşılır. Divan edebiyatı, daha çok şiir türünde örnekler içerir ve düzyazı ürünler azdır. Divan şiiri, kurallarını Arap ve İran edebiyatından alan aruz ölçüsüyle yazılmıştır. Bunun yanında Nedim ve Şeyh Galip gibi bazı şairlerde hece ölçüsüyle yazılmış şiirlere de rastlamak mümkündür. Divan şiirinde daha çok Kur’an, Muhammed’in sözleri olan hadisler, peygamber ve kutsal kişilere ilişkin öyküler, tasavvufun ortaya attığı sorular, ünlü bir İran efsanesini konu alan Şehname gibi konular işlenmiştir. Bu şiirlerde Türk kültürüne ilişkin ögelerden de yararlanılmıştır.
Divan şairi bu konuları, aruz ölçüleri içinde ve çok yaygın biçimiyle beyitlerle yazmıştır. Tek satırdan oluşan dize ya da mısra, genelde şiirin en küçük birimidir. Divan şiirinde ise en küçük birim beyitten, yani iki mısradan oluşur. Sözcük olarak beyit “ev” anlamına gelir. Mısra’ ise, çift kanatlı bir kapının kanatlarından her birine verilen addır.
Aruz ölçüsünde açık ve kapalı heceler çeşitli kalıplarda, kendilerine özgü bir düzen içinde sıralanır. Şairler eserlerini yazarken seçtikleri kalıba mutlaka uymak zorundadır. Aruz, esas olarak hecelerin uzunluğu ve kısalığı temeline dayanan bir şiir ölçüsüdür. Aruz ölçüsünü bir öğreti biçiminde ilk olarak ortaya koyan ünlü Arap dilcisi İmam Halil bin Ahmed’dir. Aruz ölçüsü, Arap, Türk, Fars, Afgan, Pakistan ve kısmen Hint edebiyatında kullanılmıştır. Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden sonra medrese kültürü ile yetişen şairlerin Farsça’yı edebiyat dili olarak benimsemeleri, aruzun Türk edebiyatına da girmesini sağlamıştır.
Aruz ölçüsü nazım şekillerine göre değişik kalıplarda kullanılır. Örneğin Rubâi nazım şekli ahreb ve ahrem adı verilen belli aruz kalıplarıyla yazılabilir. Rubai’de mısralar; a+a+b+a şeklinde kafiyelidir.

Divan Şiiri’nin Nazım Biçimleri

Ölçülü ve kafiyeli söz ya da yazıya “manzum” ya da “manzume” denir. Şiirde mısra’ sayısı, dörtlük sayısı, sıralanış düzeni, kafiye yapısı gibi dış özelliklerin tümü, nazım biçimini oluşturur. Divan şiirinde pek çok nazım biçimi vardır, ama bazıları daha yaygın olarak kullanılmıştır.
Divan Edebiyatı ;
Dini nazım biçimleri :Tevhid Münacat Na’t Medh-i çar-yar-ı güzin) Maktel-i Hüseyin Miraciye Hilye Mevlid Kırk hadis Menkıbname Kısse
Ladini nazım biçimleri : Bahariye, Cemreviye, Fahriye, Mersiye, Medhiye, Gazavatname, Sahilname, Sâkiname, Kıyafetname, Sürname, Hamamname, Şehrengiz, Hicviye, Hezliyat, Tarih düşürme, Muamma, Lugaz, Dariye, Rahşiye
Dini nesir biçimleri :Evliya tezkiresi, Kısas-ı enbiya, Siyer
Ladini nesir biçimleri :Tezkire, Tarih, Sefaretname, Seyahatname, Siyasetname, Münazara, Münşeat
Söz sanatları : Mecaz Mecaz-ı mürsel Teşbih Telmih Tecahül-i arif İstiare Tevriye Hüsn-i talil Leff ü neşr Kinaye Teşhis ve intak Tekrir


Divan Şiiri Genel Özellikleri
Aşk teması,divan şiirinin merkezini oluşturur. Divan edebiyatı eserlerinde aşk-aşık-maşuk kalıbı her daim bulunur. Aşk uzlaşımsaldır; yani temel özellikleri hiç değişmez. Mesela bütün aşklar tek yanlıdır, aşık hep sever, acı çeker, hiçbir karşılık görmez, her zaman ondan ayrı kalışını dile getirir; ayrıca rakipleri de vardır. Bu yüzden hep kıskançlık içinde kıvranır durur. Sevgili ise hemen her zaman aşığa ilgisiz davranır, onu tanımazlıktan gelir. Sevgili (maşuk) hep bir sultan, efendi, sahip kimliğinde gösterilir. Sevgili şah, aşık ise kuldur. Aşık için en tehlikeli durum, sevgilinin eziyet ve cefa çektirmekten vazgeçmesidir.Divan şiirinde betimlenen sevgili tipi de tektir ve değişmez. Bütün divan şairleri farklı çağrışımlara yol açabilecek mazmunlar kullansalar da, gerçekte tek bir tip sevgili imajı çizerler. Bu geleneksel sevgili tipinin boyu servi gibi uzun, beli ince, saçları uzun ve siyah, yanakları gül kırmızısı, gözleri siyah, bakışları kılıç gibi keskin, ok gibi yaralayıcıdır. Başka bir özelliği de hep genç oluşudur. Böyle betimlenen sevgilinin aşığının (yani şairin) gözyaşı Nil ya da Fırat ırmakları gibi akar. Divan şiirinde bütün şairlerin kullandığı bu tür benzetmelere “mazmun” denir. Bu mazmunları yerli yerinde ve başarılı bir biçimde kullananlar başarılı şair sayılırdı.
Divan şiirinde aşk 2 türlü işlenmiştir. Dünyevi aşk ve ilahi aşk. Aşk konusu ozanın dünya görüşüne koşut olarak anlam kazanırdı.(ilahi aşk) Tasavvuf yoluna giren ozan için amaç mutlak güzellik olan tanrıya kavuşmaktır. Bu da ancak maddeden sıyrılıp benliği yitirmek ve aşk (dervişlik) yoluna girmekle olur. İlahi aşk; maddi aşkla başlar: dünya üstündeki bir güzele aşık olan ozan, dünyanın güzelliklerine aşık olan ozan, bu durumu soyutlama yoluyla ilahi aşka dönüştürür ve Tanrı’nın benliğine kavuşmaya çalışır; Tanrı’da kendi benliğini eritme anlamına gelen “fenafillah” aşamasına erişince de gerçek mutluluğu bulur. Ama bu aşama ölümden sonra gerçekleşebilecektir. Divan şiirinde sevgilinin, erkek kimliğinde görülmesi, doğrudan doğruya tasavvuftan kaynaklanır. Yunan düşünürü Platon’a kadar uzanan bu yaklaşımda, en saf ve en gerçek aşk önemlidir; tensel zevkler, cinsellik söz konusu edilemez. Tensel zevkler ancak neslin devamı sağlanması açısından kadınlara duyulan aşklarda söz konusu olabilir. Bu nedenle Tanrı’nın gerçek güzelliğinin yansıdığı, gerçek aşk kaynağı genç erkekler, ilahi aşkın nesnesi olmuştur.(dünyevi aşk) Aşk konusu, yaşama bağlı ozanlar tarafından da dindışı bir anlayışla ele alınmış ve işlenmiştir. Yaşamdaki güzellikler ve güzelliğiyle simgeleşen kadın, divan şiirinde önemli yer tutar. Dünya nimetlerine bağlı divan edebiyatı ozanları, bu nimetlerden zevk alarak yararlanmasını bilmişlerdir. Söz konusu ozanlar için kadın tapılacak biridir: güzelliğiyle büyüler, zaman zaman ilgi gösterip zaman zaman rakipleriyle gönül eğlendirerek ağşığını üzer. Aşık sürekli bir üzüntü içinde kıvranıp durur, daha doğrusu platonik aşkın girdabında boğulacak gibi olur.
Divan şirinde yaygın işlenen konulardan biri de doğadır. Ama doğa, şairin hünerini göstermesi için bir araçtır. Çünkü şair, doğayı kendisinin gördüğü gibi değil, önceki usta şairlerin gözüyle yansıtır. Doğa, daha çok kasidelerin ve mesnevilerin konusu olmuştur. Bahar ve kış mevsimleri o kadar çok işlenmiştir ki, bu iki mevsimi anlatan şiirlere ayrı adlar bile verilmiştir. Baharı anlatan şiirlere bahariye, kışı anlatanlara da şitaiye denmiştir. Bahar, şair için sevinç kaynağıdır. Bahar için yapılan benzetmelerden biri sultandır. Örneğin bahar sultanı ordusunu toplar, kış sultanına hücum ederek onu yener. Bâkî’nin “Bahar Kasidesi”, en güzel bahariye örneğidir. Bahar betimlenirken gül, bülbül, lâle, sümbül, çimen gibi sözcüklere sıkça başvurulmuştur. Divan şairine göre bahar, yaşam ve canlılığın kaynağıdır. Kış ise can sıkıcı ve bunaltıcıdır; zalim bir padişaha benzetilir.
Divan şiirinde, işlendiği biçimiyle doğa belli öğelerle sınırlı kalmıştı. Örneğin orman, dağ, ova, rüzgâr, yağmur gibi öğeler Divan şiirinde hemen hiç kullanılmamıştır. Divan şiirinde kayıklar vardır, ama deniz yoktur. Divan şiirinde bilinçli olarak yapay bir dünya yaratılmıştır.

Divan Şiirinde Söz Sanatları

Divan şairinin başarılı olabilmesi için dilin inceliklerini bilmesi gerekirdi. Şairin söz sanatlarındaki ustalığı şiirinin değerini arttırırdı. Bu nedenle şairler, hüsn-i ta’lil ve teşbih sanatına sıkça başvurmuşlardır. Hüsn-i ta’lil, nedeni bilinen bir olayı, daha güzel biçimde açıklama ve anlamlandırma sanatıdır. Benzetme de denen teşbih ise, bir durumu, bir oluşu, bir varlığı daha güzel bir duruma, bir oluşa, bir varlığa benzetmektir. Divan şairi için benzetilenler, daha doğrusu neyin neye benzetileceği belliydi ve kalıplaşmıştı. Bu amaçla hazırlanmış listeler bile vardı. Ama asıl yenilik hüsn-i ta’lil sanatıyla ortaya koyulurdu. Böylece şair bir sözcüğe ya da deyime, kullandığı dili iyi bilmesi oranında artan anlamlar yüklenmiş oluyordu…

Divan Edebiyatında Nesir

Divan edebiyatında üç tür düzyazı biçimi vardır. Yalın düzyazı, süslü düzyazı ve orta düzyazı. Yalın düzyazıda halkın konuştuğu dil kullanılmış, halk kitapları, halk öyküleri, Kur’an tefsirleri, hadis açıklamaları bu türde yazılmıştır.
Süslü düzyazıda hüner ve marifet göstermek amaçlanmıştır. Bu türe genellikle medrese öğrenimi görmüş, Osmanlıca’yı iyi bilen yazarlar yönelmiştir. Çok uzun cümlelerin, bol söz ve anlam oyunlarının göze çarptığı bu türün en belirgin örneklerini Veysi ve Nergisi vermiştir. Süslü düzyazıda çok ürün verilmiş bir alan da tezkire’dir. Bu türün ilk klasik örneğini, 16. yüzyılda Aşık Çelebi yazmış ve tezkire geleneği 19. yüzyılda Fatih Efendi’ye değin sürmüştür.
Orta düzyazı ise, divan edebiyatının hemen hemen bütün klasik yazarlarının yazdığı bir türdür. Belirgin özellikleri, söz ve anlam oyunlarından, hüner ve marifet göstermekten kaçınılmış ve içeriğin ön planda tutulmuş olmasıdır. Özellikle tarih, gezi, coğrafya ve din kitapları bu türde yazıldı.

Divan Edebiyatı’nın Tarihsel Gelişimi

Divan edebiyatının ilk örnekleri 13. yüzyılda ortaya çıktı. Bu edebiyatın ilk ürünlerini veren Mevlana Celaleddini Rumi bütün yapıtlarını Farsça yazdı. Aynı yüzyılın bir başka büyük şairi Hoca Dehhani’ydi. Horasan’dan gelip Konya’ya yerleşen Dehhani, özellikle İranlı şair Firdevsi’nin etkisinde şiirler kaleme aldı. 14. yüzyılda Konya, Niğde, Kastamonu, Sinop, Sivas, Kırşehir, İznik, Bursa gibi kültür merkezlerinde şairler ve yazarlar Divan edebiyatının yeni örneklerini verdiler. Bunların çoğu kahramanlık hikâyeleri, öğretici, eğitici ve dinsel yapıtlardı. Bu arada İran edebiyatının konuları da Türk edebiyatına girmeye başladı. Mesud bin Ahmed ile yeğeni İzzeddin’in 1350’de yazdıkları Süheyl ü Nevbahar, Şeyhoğlu Mustafa’nın 1387’de yazdığı Hurşidname, Süleyman Çelebi’nin (1351-1422) Vesiletü’n-Necât başlığını taşımakla birlikte Mevlid adıyla bilinen ünlü yapıtı, İran edebiyatının etkisiyle yazılmıştır. Divan edebiyatı, özellikle şiir alanında en parlak dönemini 16. yüzyılda yaşadı. Bâkî ve Fuzuli Divan şiirinin en iyi örneklerini verdiler. 17. yüzyıla girildiğinde Divan edebiyatının ulaştığı düzey, İran edebiyatınınkinden geri değildi. Divan şairleri, şiirlerinde “fahriye” denen ve kendilerini övdükleri bölümlerde şiir ustalığının doruğuna çıkmışlardı. Öğretici şiirleriyle tanınan Nabi ve bir yergi ustası olan Nef’i bu yüzyılın ünlü şairleriydi. Divan edebiyatı, en özgün şairlerinden olan Nedim’in ve Şeyh Galib’in ardından, 18. yüzyılda bir duraklama dönemine girdi. Daha sonraki şairler özellikle bu iki şairi taklit ettiler ve özgün yapıtlar ortaya koyamadılar. 19. yüzyılda Divan edebiyatı artık gözden düşmüş ve eleştiri konusu olmuştu. İlk eleştiriyi getiren Namık Kemal’di. Tanzimat’la birlikte Türk edebiyatında Batı etkisinde yeni biçimler, konular denenmeye başlandı. Divan edebiyatı böylece önemini yitirmekle birilikte, Tevfik Fikret, Mehmet Âkif Ersoy ve Yahya Kemal Beyatlı, Türk edebiyatının aruz ölçüsüyle son şiirlerini yazdılar, denilirse de zamanımızda da bu vezni kullanabilen şâirler vardır. Arûzun az kullanılıyor olması, zorluğundandır. Yoksa başka ölçülerle veya ölçüsüz yazılan şiirlerdeki lirizm ve âhenk âruzla yazılan şiirlerin yerini tutamaz.

Divan Edebiyatı şairi Fuzuli hakkında bilgi ve onun en önemli şiirlerinden olan ve edebiyat kitabında yer alan Su Kasidesi’nin beyitlerinin, açıklamasının, söz sanatlarının tek tek açıklandığı slayt çalışmamızı yazının sonundaki renkli bağlantıdan indirebilirsiniz…

FUZULİ KİMDİR?

    1480’de Kerbela’da doğduğu ve 1556’da yine Kerbela’da öldüğü sanılır. Gerçek adı
Mehmed b. Süleyman’dır.

Ò  Şiirde
“Fuzûlî” adını, kendi şiirlerinin başkaları ile, başkalarının
şiirlerinin de kendi şiirleriyle karıştırılmaması için aldığını, böyle bir takma
adı kimsenin beğenmeyeceğini düşündüğünden kullandığını söyler. Ama “işe
yaramayan”, “gereksiz” gibi anlamlara gelen “fuzûlî”
sözcüğünün başka bir anlamı da “erdem”dir. Onun bu iki karşıt
anlamdan yararlanmak amacını güttüğünü ileri sürenler de vardır.

Türkçe divanındaki şiirlerini Azeri lehçesinde yazmıştır.
Aynı zamanda Arapça ve Farsça divanlarından bu dilleri de çok iyi bildiği
anlaşılmaktadır.

Ò  Fuzûlî,
kendinden sonra gelen Türk Divan şairleri arasında Bâkî, Ruhî, Nâili, Neşâti,
Nedim ve Şeyh Galib gibi sevgiyi şiirlerinin odağı durumuna getiren şairleri
etkilemiştir.

Ò  *Divan edebiyatının en büyük şairidir. Kerbela’da yaşamıştır. Türbedarlık yapmış iyi
bir eğitim görmüştür.

*Şiirlerini Azeri Türkçesi ile yazmıştır, Dönemine göre dili sadedir. Gazel
şairi olarak bilinir. Divan şiirinin bütün ölçülerini, biçimlerini kullanan
Fuzûlî’nin sanat gücü, düşünce derinliği, söyleyiş akıcılığı daha çok
gazellerinde görülür.

*Şiirde tasavvuf önemlidir.

Ò  ESERLERİ

.Divan (Türkçe Divan)
.Sıhhat ve Maraz,
.Enisü’l-Kalb
.Terceme-i Hadis-i Erbain
(“Kırk Hadis Çevirisi”);
.Beng ü Bâde
.Hadikatü’s-Süedâ (“Mutluların Bahçesi”);
.Leylâ ve Mecnun 
.Rindü Zahid
.Divan (Arapça Divançe)
.Mektuplar (Şikayetname de içinde)
.Divan (Farsça Divançe)
.Heft Câm

SU
KASİDESİ HAKKINDA AYRINTILI BİLGİ 

• Nazım Şekli: Kaside
• Vezni: Aruz
• Nazım Türü: Nat
• Kalıbı: Fâilâtün / Fâilâtün / Fâilâtün / Fâilün
• Kafiyesi: “-are”: Zengin kafiye
• Redifi: “ su” isimlendirme redife göre)
• Kafiye Düzeni: Gazel tipi kafiye
• Kafiye şeması: aa ba ca da ea fa ….
• Nazım Birimi: Beyit                     

Ò  Saçma
ey göz eşkden gönlümdeki odlara su
Kim bu denlü dutuşan odlara kılmaz çâre su

Mübalağa: Şairin gönlündeki ateş suyla söndürülemez.

Mecaz: od (ateş) kelimesinde.

Tezat: su ve ateş kelimeleriyle.

Açık istiare: Yüreğindeki acılar ateşe benzetilmiştir.

Teşbih: Gözyaşı suya benzetilmiştir.

Hüsn-i Ta’lil: Gözyaşlarının gönüldeki ateşi söndürmek için
akıtıldığını söyler.

Nida sanatı: Ey göz diyerek göze seslenmektedir.

Ò  Âb-gûndur
günbed-i devvâr rengi bilmezem Yâ muhît olmış gözümden günbed-i devvâra su

Tecahül-i Arif: Gökyüzünün mavi olduğunu bilmez gibi
davranması

Hüsn-i Talil: Göğe kendi gözyaşlarının renk verdiğini
söylemesi

Mübalağa: Gözyaşlarının gökyüzünü kapladığını söylemesi

Tenasüp: ‘Göz, aşk, su, saç-; od, dutuş-’ kelimeleri
arasında anlam ilgileri vardır.

Soru (istifham): Gökyüzü su renginde midir?

Tenasüp: Göz, ab, su kelimeleri arasında

Ò  Zevk-ı
tîğundan aceb yoh olsa gönlüm çâk çâk
Kim mürûr ilen bırağur rahneler dîvâra su

Açık İstiare: Bakış, anlamı keskin bakış anlamına gelen
“tîg” (kılıç) kelimesiyle anlatılır.

Leff ü neşr sanatı: Birinci mısrada altı çizili kelimelere
denk ikinci mısradaki altı çizili kelimeler kullanılmıştır.

Teşbih: Aşığın parça parça olmuş gönlü yarılmış açılmış
duvara benzetilmiş.

Tekrir: Çak kelimesinin 1. mısrada iki kez tekrarlanmasıyla…

Tenasüp: ‘Tiğ-çak; su-mürur-rahne; zevk-gönül’ kelimeleri
arasında anlam ilgileri bulundurularak bir araya getirilmiş.

Ò  Vehm
ilen söyler dil-i mecrûh peykânun sözin
İhtiyât ilen içer her kimde olsa yara su

İrsal-i Mesel: Yarası olanın su içmemesi gerektiğinin
söylenmesi Leff ü neşr: Vehm ilen söyler–ihtiyat ilen içer, dil-i mecruh–yara
ve peykan–su kelimeleri arasında.

Açık istiare: peykan ile sevgilinin kirpikleri
kastedilmiştir.

Teşbih: Yaralı gönül hasta bir insana benzetilmiştir.

Tenasüp: Mecrûh-yare; vehm-ihtiyat; söz-söyle; su-iç-”
kelimeleri arasında anlam ilgileri bulunarak bir araya getirilmiş.

Ò  Suya
virsün bâğ-bân gül-zârı zahmet çekmesün
Bir gül açılmaz yüzün tek virse min gül-zâra su

Teşbih: Yüz, rengi ve şekli dolayısıyla güle benzetilir.

Tenasüp: Suya vermek, bağban, gülzar, gül, su kelimeleriyle…

Tevriye: ‘Tek’ kelimesinin hem ‘bir’ anlamı hem de ‘gibi’
anlamı vardır. (Sevgilinin bir tane, benzeri olmayan, eşsiz olması)

Tezat: Bir ve min kelimeleri arasında.

Ò  Ohşadabilmez
gubârını muharrir hattuna
Hâme tek bahmahdan inse gözlerine kara su

Teşbih: Yüzdeki tüylerle gubâri hat arasında.

Tenasüp: “gubâr-hat; muharrir-hâme-kara su (mürekkep)”
kelimeleri arasında.

Kinaye: 1. Kalemin gözlerinden kara su (mürekkep) inmesi-
gerçek anlam 2. Kağıda, yazıya devamlı bakan insanın gözlerinin kızardığının,
kanlandığının, karardığının, mecazen zayıfladığı ve kör olmaya yüz tuttuğunun
vurgulanmasıyla…

Ò  Ârızun
yâdıyla nem-nâk olsa müjgânum n’ola
Zayi olmaz gül temennâsıyla virmek hâra su

Teşbih: Yanak güle ve kirpikler ise gül dikenine
benzetilerek

Leff ü neşr: “ârız-gül, “yâd-temennâ”, “nem-nâk-su”,
“müjgân-hâr” kelimeleri ile…

Kinaye: Kirpiklerim nemlense 1. Kirpiklerin nemli olduğu
gerçeği 2.Mecazen ağlamak anlamının kastedilmesi.

Tenasüp: “Ârız-müjgan; gül-hâr-su vir-; hâr-gül;
yâd-temennâ” kelimeleri arasında.

Ò  Gam
güni itme dil-i bîmârdan tîgun dirîğ
Hayrdur virmek karanu gicede bîmâra su

İrsal-i mesel: “Geceleyin hastaya su vermek sevaptır”
sözüyle.

Leff ü neşr: “gam güni- karanu gice”, “dil-i bimâr- bimâr”,
“tîg-su” kelimeleri arasında.

Açık istiare: Sevgilinin keskin, yaralayıcı bakışları kılıca
benzetilmiş. Sadece kendisine benzetilen söylenmiş.

Tenasüp: “Gam güni, dil-i bimar, karanu gice, bîmar, hayr,
su” kelimelerinin arasındaki anlam ilgisi gözönünde bulundurularak bir araya
getirilmiş.

Ò  İste
peykânın gönül hecrinde şevkum sâkin it
Susuzam bir kez bu sahrâda menüm-çün ara su

Tecrid sanatı: Şair “gönül” ü kendisinden ayrı birisi gibi
düşünmekle tecrit sanatı yapmıştır.

Teşhis sanatı/ Kapalı istiare: “gönül” şaire su arayan
birisi gibi düşünüldüğünden

Kirpik yerine “peykan” kelimesinin kullanılmasıyla açık
istiare

Tezat: Şevk (şiddetli arzu) ile sakin kelimeleri arasında.

Tenasüp: “Su-susuzam-sahra; peykân-hecr; şevk-gönül”
kelimeleri arasında.

Tevriye: kez (defa, kere) kelimesinin “gez” şeklinde “gezip
ara” anlamında okunmasıyla.

Leff ü neşr: Peykan-su, şevk-susuzluk, hecr- sahra
kelimeleri arasında.

Ò  Men
lebün müştâkıyam zühhâd kevser tâlibi
Nitekim meste mey içmek hoş gelür hûş-yâra su

Tezat: su ve şarap (haram helal olma noktasından); mest,
hûş-yâr kelimeleriyle tezat sanatı yapılmıştır.

Teşbih: Kendini sarhoşa, zahitleri de aklı başında olanlara
benzetmiş.

Tenasüp: “mest-mey-su-içmek” kelimeleri arasında.

Leff-ü neşir: “men, leb, zühhad ve kevser” kelimeleri
sıralandıktan sonra bunlarla ilgili ve tamamlayıcı nitelikte, paralelindeki
“mest, mey, hûş-yar ve su” kelimelerinin 2. mısrada belli bir düzen içinde
söylenmesiyle.

Ò  Ravza-i
kûyuna her dem durmayup eyler güzâr
Âşık olmış galibâ ol serv-i hoş-reftâra su

Açık istiare: Servi ile sevgili kastedilmiştir.

Teşhis sanatı /Kapalı istiare: Su insan gibi şairin sevdiği
güzele aşık olmuştur.

Teşbih: Sevgilinin bulunduğu yer Cennet’e benzetilmiş.

Tecahül-i ârif: Suyun akışının sebebini bilmiyormuş gibi
yapmış.

Hüsn-i ta’lil:Genellikle su kenarında yetişen servilerin
altından akan suyun bu halini şair “O, hoş salınışlı serviye aşık olduğu için
su bahçeye ağaçlara doğru akar” diyerek.

Teşbih: “kûy” sevgilinin bulunduğu köşedir. “Ravza-i kûy”
tamlamasıyla  sevgilinin bulunduğu köşe
cennet köşesine benzetilmiştir.

Ò  Su
yolın ol kûydan toprağ olup dutsam gerek
Çün rakîbümdür dahı ol kûya koyman vara su

Teşhis/Kapalı istiare: Suyun şairin sevgilisine aşık olması

Tevriye: Toprak olmak hem ölmek hem suyun yoluna set olmak
anlamında kullanılmış

Tenasüp: “Su yolu, toprak, su” kelimeleriyle

Ò  Dest-bûsı
ârzûsıyla ger ölsem dostlar
Kûze eylen toprağum sunun anunla yâra su

Aliterasyon: Beyitte s sesi ile ve şiir okunurken “su”
haline dönüşebilen “sı” heceleri ile.

Leff ü neşr: “ölmek-toprak”, “dost-yâr” kelimeleri arasında

Tenasüp: “Bûs-arzu; dost-yâr; kûze-toprak kelimeleri
arasında.

Nida: Şair herhangi bir ünlem kullanmadan “dostlar”ına seslenmiş.

Ò  Serv
ser-keşlük kılur kumrî niyâzından meger
Dâmenin duta ayağına düşe yalvara su
 

Teşhis: Kumrunun serviye aşık olup yalvarması

Hüsn-i Talil: Servinin başını sağa sola sallamasının,
kumrunun ötmesinin ve suyun ağaçlık yerlerde akmasının sebebi aslında bilinir
ancak burada daha güzel bir sebebe bağlanmış.

Tenasüp: “Serv-kumru-su; dâmenin tut-ayağa düş-yalvar”
kelimeleri arasında..

Açık istiare: Servi sevgiliye, kumru aşığa benzetilmiş.

Ò  İçmek
ister bülbülün kanın meger bir reng ile
Gül budağınun mizâcına gire kurtara su

Telmih: Beyitte gül – bülbül efsanesi hatırlatıldığından.

Hüsn-i talil: Efsaneden hareketle gülün rengini bülbülün
kanından aldığının söylenmesiyle

Tevriye:“Reng” kelimesi hem renk hem de hile anlamında
kullanıldığından.

Kişileştirme: Su ve gül kelimeleri kişileştirilmiştir.

Tenasüp: “Bülbül-gül-reng-kan; kan-su-gül” kelimelerinde.

Ò  Tıynet-i
pâkini rûşen kılmış ehl-i âleme
İktidâ kılmış târîk-i Ahmed-i Muhtâr’a su

Su, Hz. Muhammet (S.A.V.)’e tabi olan insan gibi kabul
edilip teşhis sanatı /Kapalı istiare yapılmıştır.

Tenasüp: “Pâk-rûşen kıl-; pâk-su” kelimeleri arasında.

NOT: Bu beyit Kasidenin Girizgâh beyitidir.

Ò  Seyyid-i
nev-i beşer deryâ-ı dürr-i ıstıfâ
Kim sepüpdür mucizâtı âteş-i eşrâra su

Teşbih: Hz. Muhammed, seçkin incilerin çıktığı denize
benzetilmiş.

“Derya, dür, sepmek, su” kelimeleriyle tenasüp sanatı

“Ateş- su” kelimeleriyle tezat sanatı yapılmıştır.

Telmih: Peygamberin doğumundaki mecusilerin ateşinin sönmesi
mucizesi

Ò  Kılmağ
içün tâze gül-zârı nübüvvet revnakın
Mu’cizinden eylemiş izhâr seng-i hâra su

Telmih: Beyitte peygamberimizin taştan su çıkarma
mucizesine.

Tenasüp: “Gülzar, taze, revnak, su” kelimeleriyle.

Teşbih: Peygamberlik gül bahçesine benzetilmiş.

Hüsn-i Ta’lil: Katı taştan su çıkmasının sebebi olarak.

Ò  Mu’cizi
bir bahr-ı bî-pâyân imiş âlemde kim
Yetmiş andan min min âteş-hâne-i küffara su

Teşbih: Peygamberimizin mucizelerinin denize benzetilmesiyle

Telmih: Beyitte Hz. Muhammet (S.A.V)’nin doğumuyla bin
yıldır hiç sönmeyen Kisra sarayındaki ateşin sönmesi hatırlatılarak

Tezat: Bahr-su ve ateş” kelimeleriyle

Tekrir: min min kelimesinin tekrarıyla.

Tevriye: “Yetmiş” kelimesi hem erişmiş, hem de kifayet etmiş
anlamıyla.

Ò  Hayret
ilen barmağın dişler kim itse istimâ
Barmağından virdügin şiddet günü Ensâr’a su

Telmih: Peygamberimizin parmaklarından su akıtma mucizesine
telmihte bulunulmuştur.

Tenasüp: “Hayret-parmağını dişlemek” kelimeleri arasında
tenasüp sanatı vardır

Ò  Dostı
ger zehr-i mâr içse olur âb-ı hayât
Hasmı su içse döner elbette zehr-i mâra su

“Dost-hasım”, “âb-ı hayat- zehr-i mâr” kelime ve
terkipleriyle tezat

Leffü Neşir: Dost-hasım, zehr-i mâr-su, olur-döner, âb-ı
hayat-zehr-i mar” kelimelerinde. 1. mısrada sıralanan kelimelerin tamamlayıcı
karşılığı 2.mısrada verilmiştir.

Tenasüp: “Âb-ı hayat-su-iç-; âb-su; zehir-mâr kelimelerinde.

Telmih: Peygamberin mucizesine atıf

Ò  Eylemiş
her katreden min bahr-ı rahmet mevc-hîz
El sunup urgaç vuzû içün gül-i ruhsâra su

Teşbih: yanak güle benzetilir

Tezat: “Katre ve bahr” kelimeleri arasında

Tenasüp: Su ile ilgili “katre, bahr, su, vuzû”
kelimeleriyle.

Açık istiare: Gül-i ruhsar derken Hz. Peygamber
kastedilmiştir.

Ò  Hâk-i
pâyine yetem dir ömrlerdür muttasıl
Başını daşdan daşa urup gezer âvâre su

Teşhis/Kapalı istiare: Su, kişileştirilmiştir.

Mecaz-ı mürsel: Su ile benzetme yapmadan ırmak, çay, dere
kastedilmiş.

Hüsn-i Ta’lil: Suyun gezmesinin sebebi olarak. Yine Suyun
taşların arasında onlara çarpa çarpa gitmesini şair “üzüntüsünden,
pişmanlığından dolayı suyun başını taştan taşa vurduğu” şeklinde açıklayarak
hüsn-i talil yapmıştır

Tenasüp: Hâk-daş-su; ömr-muttasıl; baş-âvâre-gez-”
kelimeleri arasında.

Tezat: Ayak ve baş kelimeleri arasında.

Ò  Zerre
zerre hâk-i dergâhına ister sala nûr
Dönmez ol dergâhdan ger olsa pâre pâre su

Teşhis: Su,insan gibi, âşık gibi düşünülmüş

Hüsn-i talil: Suyun akma sebebi olarak.

Leff ü neşr: Zerre zerre – pâre pâre, nûr-su
kelimeleriyle

Mecaz-ı Mürsel: Hak-i dergah: Peygamberin türbesi.

Ò  Zikr-i
na’tün virdini dermân bilür ehl-i hatâ
Eyle kim def-i humâr içün içer mey-hâra su

Teşbih: Günahkârlar, sarhoşlara benzetilmiş. 

Tezat: “Humâr – derman” kelimeleriyle

Leff ü neşr: “Zikr-i na’tün virdi – su içmek, ehl-i hatâ
–  mey-hara, derman-def-i humar” kelimeleriyle

Tenasüp: Mey-hara, içer, humar, ehl-i hata kelimeleriyle

Ò  Yâ
Habîballah yâ Hayre’l beşer müştakunam
Eyle kim leb-teşneler yanup diler hemvâra su

Tenasüp: Müştâk-habib; leb-teşne-su-yan” kelimeleriyle.

Teşbih: Peygambere olan tutkuyu suyu dilemeye/ muştaka
benzetmiş. Müştak: Susuzluktan yanıp tutuşan insanları su dilemeleri

Nida: Peygambere seslenmiş.

Tezat: yan-, su kelimeleriyle.

Ò  Sensen
ol bahr-ı kerâmet kim şeb-i Mi’râc’da
Şebnem-i feyzün yetürmiş sâbit ü seyyâra su

Teşbih: Rasülullah, keramet denizine benzetiliyor.

Tezat: “Bahr-şeb-nem (çiy); sabit-seyyar” kelimeleriyle

Tenasüp: bahr-şebnem-feyz-su kelimeleriyle.

Telmih: miraç gecesi

Ò  Çeşme-i
hurşîdden her dem zülâl-i feyz iner
Hâcet olsa merkadün tecdîd iden mimâra su

Teşbih: Güneş çeşmeye, ışıklar da zülâl(saf su)e
benzetilmiştir.

Tenasüp: “Çeşme-su; mimar-tecdid-merkad-zülal-çeşme-su”
kelimeleriyle.

Tezat: hurşid ve su kelimeleri arasında.

Ò  Bîm-i
dûzah nâr-ı gam salmış dil-i sûzânuma
Var ümîdüm ebr-i ihsânun sepe ol nâra su

Tezat: “nâr-su kelimeleri ile bîm–ümîd” kelimeleri
arasında

Tenasüp: “cehennem-nâr-suzan ve ebr-su-sep” kelimeleri
arasında.

Leff ü neşr: “Bîm-i dûzah-ümid, nâr-ı gam- ebr-i ihsan,
salmak-sepmek, suzan-nâr” kelimeleri ile.

Ò  Yümn-i
na’tünden güher olmış Fuzûlî sözleri
Ebr-i nîsândan dönen tek lü’lü şeh-vâra su

Telmih: İncinin, nisan yağmurundan olduğu inancına.

Tevriye: “Fuzuli’nin sözleri” hem Fuzuli’nin sözleri hem de
değersiz boş sözler anlamına gelebileceğinden

Tenasüp: “yümn-ebr-i nisan-su; lü’lü-güher ve na’t-şahvar
sözlerinin birlikte kullanılmasıyla.

Teşbih: Fuzuli sözlerini gühere (inciye) benzetmiş.

Leff-ü neşir: yümni nat-ebri nisan; güher-lü’lü ü şehvar;
Fuzuli sözleri-su kelimelerinin karşılıklı kullanılmasıyla.

Hüsn-i Talil: Fuzulinin sözlerinin güzel olması Peygamberi
övmenin bereketiyledir.

Tecrid: Fuzuli kendinden değil sanki başkasından bahsediyor
gibi.

Ò  Hâb-ı
gafletden olan bîdâr olanda rûz-ı haşr
Eşk-i hasretden tökende dîde-i bîdâra su

Düşkün ile açık istiare, aşık göz kapalı
istiare, mecaz-ı mürsel, teşhis sanatları yapılmıştır.

Gaflet ve bîdâr kelimeleri arasında tezat sanatı yapılmış

Tenasüp: “dide-eşk-su-tök-” kelimeleri arasında.

Ò  Umduğum
oldur ki rûz-ı haşr mahrûm olmayam
Çeşm-i vaslun vire men teşne-i dîdâra su

Tenasüp: “çeşme-teşne-su; haşr-vasl” kelimeleri arasında.

Mecaz-ı mürsel: “Çeşme-i vasl” tamlaması ile benzetme ilgisi
kurulmaksızın Cennet’teki ebedi saadet kastedilmiştir.

 Fuzuli ve Su Kasidesi Slaytı İndir

İNDİR: Fuzuli ve Su Kasidesi

Divan Edebiyatı genel özelliklerini anlatan uzunca bir slayt. Tamamı 66 slayttan oluşan sunuda Divan Edebiyatının tarihçesi, türleri, önemli şairleri ve devirleri gibi bilgiler mevcut.

11. yüzyıldan itibaren klasik dönemin ilk ürünleri görülmeye başlanır.Bu dönemin başlıca manzum ürünleri mesnevilerdir.Bu eserlerde daha çok dini, ahlaki, tasavvufi konular işlenir.Klasik edebiyatta şairlerin şiirlerini topladıkları eserlere “divan” adı verilir. Bu yüzden klasik edebiyatımıza ” divan edebiyatı ” da denilmektedir.

1. Klasik Türk Edebiyatında Başlıca Nazım Şekilleri ve Nazım Türleri

a) Kuruluşları Yönünden: Klasik şiirimizin nazım birimi beyittir.Bu nazım birimiyle gazel, kaside, mesnevi gibi nazım şekilleri oluşturulur.Kimi nazım şekillerinde beyitler, gruplar halinde bendleri meydana getirir. Bendlerle kurulan nazım şekilleri ise terkib-i bend ve terci-i benddir.

b) Konuları Yönünden: Klasik Türk edebiyatında görülen nazım şekilleri belirli konuları işler.Gazelin konusu aşk,şarap ve kadın güzelliğidir.Kaside genelde bir övgü şiiridir.Mesnevi nazım şekli uzun öyküleri anlatır.Tuyuğ ve rubai duygusal ve fikri konuları işler.Terkib-i bend ve terci-i bendlerde ise felsefi konular işlenir.

2. Aruz ölçüsü ve Özellikleri

Aruz Ölçüsü: Aruz hecelerin uzunluğuna ve kısalığına dayanan ve Araplar tarafından bulunmuş bir ölçü biçimidir.Bu ölçüyü Araplardan alıp kullanan ilk millet İranlılardır. Daha sonra Türkler de aruz ölçüsüyle eserler vermeye başlarlar.Türkler altı asır boyunca aruzu kullanırlar.Aruzu Türkçeye uyarlamak zordur.çünkü Türkçede uzun sesliler yoktur.Hal böyle olunca aruz, Türk şiirinde kusurlu olarak uygulanmıştır.Bu kusurlar imale ve zihaf olarak sınıflandırılır. Ancak divan edebiyatı sona ermek üzereyken Tevfik Fikret ve Mehmet Akif, aruzu Türk şiirine mükemmel uyarlamışlardır. Özellikle Mehmet Akif, manzumelerine aruzla yazılmış günlük konuşma cümlelerini dahil ederek neredeyse bir Türk aruzu yaratır. Yahya Kemal’in de kusursuz şiirlerinde kullanılan aruz ölçüsü günümüzde artık kullanımdan tamamen düşmüştür.

a) Açık (kısa) Heceler: Sonu ünlüyle biten heceler açık (kısa) kabul edilir.ve nokta ile gösterilir:
a-lı-na-cak (. . . _ )
ya-ta-ko-da-sı (. . . . . )
ge-li-ver-se (. . _ .)

b) Kapalı (uzun) Heceler: Sonu ünsüzle biten heceler kapalı hece kabul edilir ve çizgi ile gösterilir.Arapça ve Farsçadan dilimize giren uzun ünlüler de kapalı hece ( uzun) kabul edilir:
gel-mez-sen gel-me (_ _ _ _ .)
ley-lek-ler (_ _ _)

c) Bir Buçuk Hece ( Medli Hece): İçinde hem uzun ünlü bulunup hem de ünsüzle biten hecelere denir ve bir çizgi ve nokta ile gösterilir.

bâb (_ .)

RUBAİ
OVADA HER KIZIL LALENİN TENİ
BİR PADİŞAHIN KANIYLA BESLENDİ
YERDE BİTEN ŞU MOR MENEKŞE YOK MU
BİR GÜZELİN YANAĞINDAKİ BENDİ