MUHAMMES-TAHMİS
Haziran 22, 2014 Okuma süresi: 6 dakika
MUHAMMES
Asıl anlamı “beşli” olan muhammes, her bendi beş mısradan oluşan nazım şeklidir. Bendlerin kafiye dizilişi “a a a a a b b b b a c c c c a” şeklindedir. (a a a a a b b b a a c c c a a şeklinde de olabilir)
Muhammeslerin konusu genellikle aşktır.
Muhammes-i mütekerrir: Bir muhammesde ilk bendin son veya son iki mısraı diğer bütün bendlerin sonunda tekrarlanıyorsa buna mütekerrir muhammes denir. a a a a A b b b b A c c c c A d d d d A
Muhammes-i müzdevic: İlk bendin son mısraı diğer bendlerin sonunda tekrarlanmıyorsa buna müzdevic muhammes denir.
a a a a a b b b b a c c c c a d d d d a
Örnek: Mütekerrir muhammes
Sen usandırma eli el de usandırmaz seni
Hilekârlık eyleme kimse dolandırmaz seni
Dest-i âdâdan soğuk su içme kandırmaz seni
Korkma düşmandan ki âteş olsa yandırmaz seni
Müstakîm ol Hazret-i Allah utandırmaz seni
………………
Zâmin ü kâfil olan erzâka Hâlık’dır sana
Mâsivâya ser-fürû itmek ne lâyıkdır sana
Iztırâbı celb iden meyl-i alâyıkdır sana
Gayr içün düşme lisân-ı nâsa yazıkdır sana
Müstakîm ol Hazret-i Allah utandırmaz seni
fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün
Diyarbakırlı Saîd Paşa (öl. 1844)
Açıklaması:
Sen başkalarını usandırma, onlar da seni usandırmaz. Sen hile yapma, kimse seni dolandırmaz. Düşman elinden soğuk su içme, susuzluğunu gidermez. Düşmandan korkma, ateş olsa seni yakmaz. Sen dosdoğru olursan, Hazret-i Allah seni utandırmaz.
Rızkına kefil olan Yaratıcındır. O’nun dışındaki varlıklara baş eğmek sana yakışmaz. Seni ıstırap içinde bırakan, dünya işlerine olan ilgindir. O’ndan başkası için insanların diline düşme sana yazıktır. Sen dosdoğru olursan, Hazret-i Allah seni utandırmaz.
TAHMİS
Asıl anlamı “beşleme” olan tahmis, daha önceden yazılmış bir gazelin veya kasidenin her beytinin baş tarafına, bu beyitle aynı vezinde ve bu beytin ilk mısraı ile kafiyeli üçer mısra eklenerek meydana getirilmiş ve bendlerden oluşmuş nazım biçimidir. Kafiye dizilişi “a a a (a a ), b b b (b a), c c c (c a)” şeklindedir. Bir de tahmîs-i mutarraf vardır ki onun da kafiye dizilişi “(a) a a a (a), (b) a a a (a), (c) c c c (a)” şeklindedir. Yani aradaki üç mısra tahmis yapan şaire aittir.
Örnek: 16. yüzyılın zirve şairlerinden Bakî’nin (öl. 1600), Muhibbî’nin (Kanuni Sultan Süleyman) ünlü bir gazeline yaptığı 5 bendlik tahmisin ilk bendi. Şiirde koyu renk yazılmış beyitler Muhibbî’nin gazeline aittir.
Câme-i sıhhat Hüdâ’dan halka bir hil’at gibi
Bir libâs-ı fâhir olmaz cisme ol kisvet gibi
Var iken baht u sa’âdet kuvvet ü kudret gibi
Halk içinde mu’teber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi
Bakî (öl. 1600)
Açıklaması:
Sağlık, Allah’ın insanlara giydirdiği güzel bir giysi gibidir. Beden için o elbiseden daha güzel ve değerli bir kıyafet bulmak mümkün değildir. Güç ve kudret gibi bir talih ve mutluluk varken, yine de insanlar arasında devlet makamı kadar değer verilen bir şey yoktur. Oysa bu dünyada bir nefes sağlıktan daha değerli bir şey bulmak mümkün değildir.
