- Cümle; bir düşünce, duygu, olay, hareket ya da isteği ifade eden dil birliğidir.
- Cümlenin en önemli özelliği yargı bildirmesidir.
- Cümlede anlam sorularında okuduğunu anlama ve yorum yeteneği ölçülür.
- Aşağıda sınavda çıkabilecek soru tipleri ile çözüm yolları verilmiştir.
Ana Düşünce
-
Cümlede anlatılmak ya da vurgulanmak istenen şey ana düşüncedir.
👉 Cümlede ana düşünce (fikir), genellikle şu soru kalıpları ile sorulur:
- Bu cümleyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
- Bu cümleden kesin olarak çıkarılabilecek yargı aşağıdakilerden hangisidir?
👉 Bu tür sorularda cümledeki düşüncenin size doğru ya da yanlış gelmesinin hiçbir önemi yoktur. Önemli olan cümleyi söyleyen kişinin ne anlatmak istediğidir.
Örnek Soru
Başarılı olmak için çıktığın yolda bir gözün başkalarının ne yaptığıyla ilgilenirse hedefine ulaşmak için kullanabileceğin tek gözün kalır.
Bu cümlede anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (2021)
A) Kişilerin kendilerini başkalarıyla kıyaslamaları, kendilerini tanımalarını engeller.
B) Kendi çaba ve çalışmalarına odaklanan kişiler, başarıya daha kolay ulaşır.
C) İnsanlar kendi yeteneklerini keşfettikleri ve geliştirdikleri ölçüde başarılı olur.
D) Başarılı olmak isteyen kişiler başkalarının ne düşündüğünü ön plana koymalıdır.
E) Başkalarından takdir görmek için sergilenen gayretler, gelecek başarıyı geciktirir.Cevap: B
Cümle Tamamlama
- Bazı sorularda cümle eksik bırakılarak cümlenin tamamlanması istenir.
- Boşluğa yerleştirilecek parça; sözcük, sözcük grubu ya da bir cümlecik olabilir.
- Bu tür sorularda cümle, düşüncenin akışına göre tamamlanır.
XII. yüzyılda gözlüğün bulunması, sadece görme kusurlarını — kalmadı aynı zamanda insanların doğuştan getirdiği ya da zamanla oluşan tahribatları — gerektiği inancını da yıktı. (yksedebiyat.org)
Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir? (2022 TYT)
A) gidermekle – kabullenmeleri
B) somutlaştırmakla – onaylamaları
C) görmezden gelmekle – benimsemeleri
D) aramakla – düzeltmeleri
E) ortaya koymakla – iyileştirmeleri
Cevap: A
Eş (Özdeş) Cümleler
- Bir düşünce veya duyguyu, farklı sözcükler ya da cümle yapılarıyla ifade etmek mümkündür.
- Özdeş cümlelerde herhangi bir anlam kaybı yoktur.
Örnek Cümleler
* Ahmet’in işinde çok iyi olduğunu biliyorum.
* Ahmet’in işinde çok iyi olduğunu bilmiyor değilim.
* Kutadgu Bilig, edebiyatımızın mesnevi türünde yazılmış ilk eseridir.
* Mesnevinin bizdeki ilk örneği Kutadgu Bilig’dir.
* Nazımla ortaya konmuş her yapı şiir değildir.
* Ölçülü ve uyaklı her şeye şiir demek mümkün değil.
Yakın Anlamlı Cümleler
- İfade ettikleri anlam bakımından birbirine yakın / benzer cümlelerdir.
- Bu tür cümlelerin kapsamları farklı olsa da ilettikleri duygu ya da düşünce aynı doğrultudadır.
Örnek Cümleler
* Eserler var oldukları dönemden bağımsız değildir.
* Her edebiyat eseri yazıldığı dönemden bazı izler taşır.
* Gideceği limanı bilmeyen gemiye hiçbir rüzgârdan hayır gelmez.
* Bir hedefiniz yoksa hiçbir rüzgâr size lütufta bulunmaz.
Örnek Soru
I. Bazen bir insan yüzü, bir olay, bir konuşma, bir doğa parçası yıllar önce okuduğum öykülere götürür beni. II. Bir öykücünün belleğinde iz bırakan, sessiz bir anıya dönüşen her şey, zamanı geldiğinde yazarını yazmaya zorlar. III. Öyle öyküler vardır ki ilk okuyuşumda bende bıraktığı izlenimler nedeniyle onu, bir dostu özler gibi özler, zaman zaman onunla birlikte olmak isterim. IV. Küçük bir ayrıntı, belki bir çocuğun bakışı, bir kedinin kamburunu çıkarıp yazarın ayağına sürtünmesi, öyküde etkileyici öğeler olarak karşımıza çıkar. V. Yazarları etkileyen, konu sandığında beklemeye bırakılan nice olaylar, durumlar bir süre sonra öyküleştirilmeyi ister.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangileri anlamca birbirine en yakındır? (2006 ÖSS)
A) I. ve III. B) II. ve IV. C) II. ve V. D) III. ve IV. E) IV. ve V.
Cevap C
Karşıt (Zıt) Anlamlı Cümleler
- İfade ettikleri anlam bakımından birbiriyle çelişen cümlelerdir.
- Bu tür cümlelerde yargılar birbirini çürütür.
Örnek Cümleler
* Edebiyatta önemli olan ne anlattığınız değil nasıl anlattığınızdır.
* Özgün ve ilgi çekici bir konunuz yoksa üslubunuz sizi kurtaramaz.
* Sanatçılar eserleriyle toplumsal sorunlara dikkat çekmelidir.
* Bir sanatçının eserini yaratırken tek kaygısı estetik olmalıdır.
Öznel ve Nesnel Cümleler
- Subjektiftir.
- Kişisel düşüncedir.
- Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişir.
- Bu tür yargıların kanıtlanma şansı yoktur.
- Yoruma dayalıdır.
- Görecelidir.
- Ölçülemez.
* Kaldığımız yer yeşillikler içinde insana huzur veren bir kulübeydi.
* İstanbul, her şeye rağmen hâlâ dünyanın en güzel şehri.
* Otuz Beş Yaş, edebiyatımızın en özgün şiirlerinden biridir.
- Objektiftir.
- Bireyin kişisel görüşünden bağımsız yargılardır.
- Doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanabilir.
- Yoruma bağlı değildir.
- Ölçülebilir.
* Su, kimyasal bir bileşiktir.
* Kışları, Şişli’deki apartmanda, yazları ise Burgaz’daki köşkte kalıyordu.
* Kemal Tahir, edebiyat hayatına şiir yazarak başlamış.
* Bugün son on yılın en sıcak mayıs günü yaşandı.
* Aziz Nesin, yayımlanmamış bir yazısı nedeniyle on ay hapis yatmış.
* Güverteyi aydınlatan tek bir ampulün ışığı altında oturan iki kadın çay içip konuşuyorlardı.
* Motor, Kalamış’ı geride bırakmış; Adalar’a doğru yol almaya başlamıştı.
Örnek Soru
Aşağıdaki yargılardan hangisi kişisel düşünce içermemektedir? (2017 LYS)
A) Meydandaki hareketlilik, hiç bitmeyecekmiş gibi hız kesmeden devam ediyor.
B) Bu ülkede gördüğüm her kıyafet ve her hareket birbirine benziyor.
C) İnsanların elindeki bavullar, kendi yaşantılarına dair garip izler taşıyor.
D) Görevlinin sesini duyanlar yerinden ayrılıyor ve işaret edilen yere ilerliyor.
E) Şikâyetler de tıpkı eşyalar gibi, tekrarlandıkça eskimeye devam ediyor.
Cevap: D
Neden-Sonuç Cümleleri
- Ortaya konulan yargının gerekçesiyle birlikte verildiği cümlelerdir.
- Yükleme “niçin” sorusu sorulduğunda cevap alınıyorsa cümlede neden-sonuç ilişkisi vardır.
- Bir cümlede neden-sonuç ilişkisi çeşitli sözcük ya da eklerle sağlanır.
* Paramı önceden verdiğim için çok rahattım.
* Sen geleceksin diye evden çıkmadım.
* Köprüdeki kaza yüzünden işe geç kaldım.
* Koleji bitirdiğim yıl can sıkıntısından Edebiyat Fakültesine yazılmıştım.
* Kazmayı toprağa vurdukça ellerindeki nasırlar acıyordu.
* Çocuk, kızların biletini de almak isteyince Güler’in kaşları çatıldı.
* Ondan iki yaş küçük olduğundan ona abla demezdi.
Örnek Soru
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden-sonuç ilişkisi vardır? (2014 LYS)
A) Çocuklar kadar yetişkinlerin de ilgisini çeken animasyonlarıyla tanınan şirket, Oyuncak Hikâyesi ve Arabalar serileriyle birlikte İnanılmaz Aile, Yukarı Bak ve Vol-i filmlerini tek sette bir araya getiriyor.
B) Türkan Şoray ilk kez kendi hayatını kaleme alıyor; küçük yaşlarda başladığı Yeşilçam serüvenini her zamanki içtenliğiyle anlatırken sinema tarihinin yaklaşık 50 yıllık bir dönemine de ışık tutuyor.
C) Sinemanın gelişim sürecini ve sinema dilinin nasıl çözümlenebileceğini anlaşılır bir dille aktaran Sinema Okuryazarlığı, izleyiciye rehberlik yapmayı amaçlıyor.
D) Pasolini’nin sinemacılığının yanı sıra şair, eleştirmen ve futbolcu gibi farklı yönlerini de ele alan Pierre Paolo Pasolini adlı eser, yönetmenin hayatını bir bütün olarak yansıtıyor.
E) Alfred Hitchcock’un son uzun metrajlı filmi Aile Komplosu, mirasını bırakmak için kaybolan vârislerini arayan yaşlı bir kadının etrafında şekillenen entrikaya odaklanıyor.
Cevap: E
👉 Neden-sonuç ilişkisi -aşağıdaki soruda olduğu gibi- iki cümle arasında da olabilir:
Aşağıdaki dizelerin hangisinde eylem, nedeniyle birlikte verilmiştir? (2010)
A) İnsan balıklama dalmalı içine hayatın
Bir kayadan zümrüt bir denize atlarcasına
B) Uzandın mı bir kez sımsıcak kumlara
Dinleneceksin bir kum tanesi, bir yaprak gibi
C) Kederi de yaşamalısın bütün benliğinle
Acılar da sevinçler de olgunlaştırır insanı
D) Yaşadın mı yoğunluğuna yaşayacaksın bir şeyi
Koklamaktan bitkin düşmüşçesine bir çiçeği
E) İnsan bütün güzel müzikleri dinlemeli alabildiğine
Tüm benliği seslerle, ezgilerle dolarcasına
Cevap: C
Amaç-Sonuç Cümleleri
- Amaç; ulaşılmak istenen sonuç, gaye ya da hedeftir.
- Neden-sonuç ilişkisinden farklı olarak cümleye “amacıyla” anlamı katar.
- Amaç-sonuç ilişkisi çoğunlukla “-mek için”, “-mek üzere” kalıpları ve “diye” sözcüğü ile yapılır.
👉 Bu tür cümleler, neden-sonuç cümleleriyle karıştırılabilir. Burada önemli olan cümlede “amacıyla” anlamı olup olmadığıdır.
* İngilizcemi geliştirmek için yabancı müzik dinliyorum.
Açıklama: Bu cümle “niçin” sorusuna cevap verse de “için” edatı cümleye “amacıyla” anlamı kattığı için bu bir “amaç-sonuç” cümlesidir. Bu tür cümlelerde “için” edatı mastar ekiyle birlikte kullanılır (-mek için).
* Duyduklarını anlatmak üzere bizi etrafına topladı.
* Tanıdık birini görürüz diye kapıda bekledik.
Koşul (Şart) Cümleleri
- Eylem ya da durumun gerçekleşmesinin bir şarta bağlandığı cümlelerdir.
- Türkçede koşul (şart) cümleleri daha çok “sa, se” eki ile yapılır.
Örnek Cümleler
* Param olsa mutlaka alırdım.
* Süt kesilirse lor yaparsın.
* Eserlerinde toplumsal sorunlara eğilebilseydi çok farklı olurdu.
Doğrudan-Dolaylı Anlatım
- Doğrudan anlatım, bir kişiye ait sözün hiçbir değişikliğe uğratılmadan aktarılmasıdır.
* Mustafa Kemal Paşa “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emrini burada vermiş.
- Dolaylı anlatım, bir kişiye ait sözün birebir değil de benzer şekilde aktarılmasıdır.
* Öğretmen, duygularımı ifade etme konusunda yetenekli olduğumu söyledi.
Tanım Cümlesi
- Bir kavramın belirgin özellikleriyle açıklandığı cümledir.
- Tanım cümlesi, “Bu nedir?” sorusuna cevap verir.
- Tanımlama nesnel ya da öznel olabilir.
Örnek Soru
(I) Bilinç akışı yöntemi, öykü ve romanlarda karakterlerin, geçmişe ve bugüne ilişkin duygu, düşünce ve anılarının aktarımında kullanılan bir tekniktir. (II) Söz konusu duygu ve düşüncelerin hiçbir denetim ya da sınırlama olmaksızın, olanca doğallığıyla aktarılması, anlatıyı zenginleştirir. (III) Bu teknikle yazar, okura kendi duygularını anlayabilme olanağı sunar. (IV) Bir başka anlatımla okurun, gerçeği farklı boyutlarda görmesini sağlar. (V) Böylece yazar, yüzeysel olanın anlatımıyla yetinmeyerek, yarattığı kahramanların iç dünyalarını da yansıttığı için anlatımına derinlik kazandırmış olur.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisi tanımsal bir nitelik taşımaktadır? (2007)
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
Cevap: A (Bilinç akışı nedir?)
Ön Yargı İçeren Cümleler
- Ön yargı; herhangi bir olay, durum ya da kişi ile ilgili olarak önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz yargıdır.
- Ön yargı, peşin hüküm olarak da ifade edilebilir.
- Ön yargı cümlelerinde, doğruluğu kanıtlanmamış yargılara yer verilir.
* Kadınlardan iyi yönetici olmaz.
* Yakında herkes senden bahsedecek.
* Üç kuruşa talim eden bir adama laf anlatamazsın.
* Bu insanlar yabancı müzik dinlemez.* Bu köpeklerden kimseye zarar gelmez.
* Derginin bu ayki kapağı çok ses getirecek.
* Bu tür okullardan sanatçı çıkmaz.
* Kimsenin tanımadığı bir hoca ile şampiyon olamazsınız.
Tahmin / Olasılık Cümleleri
- Tahmin; akla, sezgiye ya da bazı verilere dayanarak olabilecek bir şeyi önceden kestirmektir.
- Tahmin cümlelerinde herhangi bir durum veya eylemin gerçekleşip gerçekleşmeyeceği ya da nasıl gerçekleşeceği hakkında kesin olmayacak şekilde fikir yürütülür.
Örnek Cümleler
* Bence bugün farklı kazanacağız.
* Okuldan sonra uğrar belki.
* Sınav, bir ay sonraya ertelenebilir.
Varsayım Cümlesi
- Varsayım, henüz gerçekleşmemiş bir olay ya da durumun gerçekleşmesini ummak ya da bir an için gerçekleştiğini düşünmektir.
- Varsayım cümlelerinde “varsayalım ki, farz edelim, diyelim ki, tut ki, kabul edelim ki, …-dığını düşünelim” gibi ifadeler kullanılır.
Örnek Cümleler
* Farz edelim bizim takım bu yıl bir üst lige çıktı.
* Peki, bir an büyük ikramiyeyi kazandığını düşünelim.
* Tut ki evlendin ve baba oldun.
Yakınma Bildiren Cümleler
- Yakınma; sızlanmak, sızlanarak anlatmak, şikayet etmek demektir.
* Sizin arkanızı toplamaktan bıktım artık.
* Bizi hiç dinlemiyor, hep bildiğini okuyor.
* Ne yazık ki günümüzde yazarlar günlük hayattan kopuk yaşıyor.
Sitem Cümleleri
- Sitem; kişinin kendisine yapılan bir hareket ya da söylenen bir sözden dolayı hissettiği üzüntü, alınganlık, kırgınlık vb. duyguları öfkelenmeden ifade etmesidir.
Örnek Cümleler
* Bunu senden hiç beklemezdim.
* Beni arayıp gelemeyeceğini söyleyebilirdin.
* Ankara’ya kadar gelmişken bana da uğrayabilirdiniz.
Karşılaştırma Cümleleri
- Aralarında ilişki kurulabilecek iki varlığın arasındaki benzerlik ya da zıtlıkları gösterme işidir.
- Karşılaştırma cümleleri genellikle “göre, kadar, gibi, daha, en, ise, aynı, oranla, karşın” gibi sözcüklerle yapılır.
* Babam, anneme göre daha açık fikirli idi.
* Antrenmandaki derecen bundan daha iyiydi.
* Yaşça büyük olmama rağmen sınıfın en kısa çocuğu bendim.
* Nuran, Mümtaz gibi o eski günlerde yaşamak özleminde değildi.
* Sevgi, Karacaoğlan ile Nedim’i ortak bir noktada buluşturan temel duygudur.
* Düzyazının çizgiselliğine karşın şiirin özgün yapısı yaratıcı bir okumayı olası kılar.
Eleştiri Cümleleri
- Eleştiri cümlelerinde herhangi bir insanın, eserin ya da konunun doğru/olumlu ya da yanlış/olumsuz yanları ele alınır.
Örnek Cümleler
* Abdülhak Hamit, şiirde olduğu kadar yenilikçi ve yol açıcı olmasa da kural kabul etmez mizacı ile Türk tiyatrosunun en orijinal simalarından biridir. (Bu cümle, sanatçı hakkında hem olumlu hem de olumsuz eleştiriler içermektedir.)
* Bu dizelerde vezin yok, kafiye yok, teşbih yok, mübalağa yok; o halde şiir de yok! (olumsuz eleştiri)
* Bu senaryonun en önemli özelliği romantik komedilerdeki klişelere rağbet etmemesi. (olumlu eleştiri)
Azımsama Cümleleri
- Azımsama, sayılabilen ya da ölçülebilen bir şeyin umulduğundan az olduğu yargısına varmaktır.
Örnek Cümleler
* Bu kadar çalışanla bu siparişi yetiştirmek mümkün değil.
* Üç bin lira senin yol parana yetmez.
* Yeterli sayıda acil tıp uzmanımız yok.
Küçümseme Cümleleri
- Değer ya da önem vermeme, küçük görme, hafife alma gibi anlamlar taşıyan cümlelerdir.
* Bu iş, sizin harcınız değil.
* Bu diksiyonla spiker olmak istemen ilginç.
Hayıflanma Bildiren Cümleler
- Hayıflanmanın sözlük anlamı; acınmak, üzülmek, yerinmek, esef etmektir.
- Türkçede daha çok kişinin özellikle geçmişte yapamadıkları konusunda üzüntü duyması anlamıyla kullanılmaktadır.
Örnek Cümleler
* Üniversite okuyabilseydim hayatım çok farklı olabilirdi.
* Keşke onunla daha çok zaman geçirebilseydik.
İçerik ve Üsluba Dair Cümleler
- İçerik (konu / muhteva), “Eserde ne anlatılmış?” sorusunun cevabıdır.
İçeriğe Dair Örnek Cümle
* Yeni Hayat, okuduğu bir kitaptan etkilenen ve kitabın vadettiği yeni hayatın peşinden koşan genç bir kahramanın olağanüstü hikâyesidir.
- Üslup (biçem), bir sanatçıya özgü söyleyiş özelliğidir. Eserde kullanılan dil, sözcük seçimi, cümle türleri, anlatım yöntemleri ve konunun ele alınış şekli sanatçının üslubunu belirler.
Üsluba Dair Örnek Cümle
* Yazar, eserde söylemek istediklerini karakterlere söyletmeyi tercih etmiş. Fakat bunu yaparken edebî dilden de ödün vermemiş.
İlgili Sayfalar
