 |
| Halide Edip Adıvar |
Halide Edip Adıvar’ın romanı.
1961’de Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilen roman, ilk kez 1971’de sanatçının “Akile Hanım Sokağı” romanı ile basılmıştır.
Bu küçük eser, kurgusu bakımından yazarın diğer romanlarına göre oldukça zayıftır.
Çaresaz, romanın ana kahramanı olan Mediha’nın lakabıdır. Sözcük; çare bulan, çare olan, yardımsever ve fedakâr gibi anlamlara gelmektedir.
Eserde toplum tarafından erkek ve kadına biçilen roller özellikle aşk ve evlilik üzerinden ele alınmıştır.
Özet
Mediha, Erenköy’de bir ilkokulda öğretmendir. Çevresi tarafından sevilip sayılan genç kadın, Hoşkadem Bacı adlı bir kadının evinde kalmaktadır. Herkesin yardımına koşması nedeniyle “Çaresaz” olarak anılan Mediha, annesini küçük yaşta kaybedince babası Selim Bey tarafından yetiştirilmiştir.
Selim Bey, II. Abdülhamit zamanında Yıldız Sarayı’nda Kilercibaşı’nın yanında mühim bir mevki sahibi iken Padişah’ın tahtan indirilmesi ile işinden olmuştur. Mediha, bu sırada sekiz yaşındadır. Sonrasında içkiye başlayan babası zamanla varını yoğunu kaybetmiştir.
Komşuları Nikolaki Efendi’nin yardımlarıyla Üsküdar Koleji’nde okuyan Mediha, babasını da okuldan mezun olduğu sırada kaybeder.
Hikâyeler de yazan Mediha, çocuklarla nasıl meşgul olacağını bilen iyi bir öğretmendir. Mahalle halkının yardımına koşup sorunlarına çare arayan Mediha’nın destek olduğu kişilerden biri de Neyyire Hanım’dır. Neyyire Hanım, oğlu Münir ile Çaresaz’ın kaldığı evin karşısındaki eski yeşil köşkte oturmaktadır. Yardım etme içgüdüsüne engel olamayan genç kadın sık sık köşke uğrar.
Bu sırada da Neyyire Hanım’ın adliyede küçük bir memur olan oğlu Münir’le yakınlaşmaya başlar. Mediha bu kez de ağır bir rahatsızlık geçiren Münir’e bakmak için okuldan izin alır. Ancak Münir’in uzun süre bakıma ihtiyaç duyduğunu düşünmesi üzerine öğretmenlikten istifa ederek köşke yerleşir. Babasıyla ilgilendiği zamanlardaki gibi Münir ve annesiyle de ilgilenen
Mediha, onlar için maddi ve manevi bir sığınak olacaktır. Bu arada hem İngilizce ders vermekte hem de yazdığı kitapları satarak eve katkıda bulunmaktadır.
Münir ise hukuku bitirip hâkim olmuştur. İki yılın sonunda dedikoduları engellemek için imam nikahı kıyarlar. Mediha, karşılıklı özgür olmak koşuluyla bu evliliğe rıza gösterir. Mediha ile ilgili duygularını netleştiremeyen Münir, iki yılın sonunda danslı bir toplantıda tanıştığı ve oldukça güzel bir kadın olan Şehnaz’a âşık olur. Şehnaz, resmî nikâh olması şartı ile Münir’in evlenme teklifini kabul eder.
Mediha, bu durumu olumlu karşılar hatta bu evliliğe karşı çıkan Neyyire Hanım’ı ikna etmek bile ona düşer. Ancak Şehnaz’ın kıskançlığı köşkteki huzuru zamanla bozacaktır.
Onlar balayında iken Çaresaz, Nikolaki Efendilere gider. Balayından dönen Münir ise Mediha’yı evde göremeyince telaşlanır. Kıskançlığı artan Şehnaz ise hamiledir. Ancak hamileliğin tehlikeli olacağı öğrenilince çocuğu aldırmak zorunda kalırlar.
Şehnaz, yaşadıklarından dolayı Mediha’yı suçlar. İki yıl sonra tekrar hamile kalır. Bu arada Neyyire Hanım ölür. Şehnaz, Neyyire Hanım’ın ölümüyle Çaresaz’ın köşkteki varlığının sona ereceğini düşünse de durum umduğu gibi olmaz. Her cumartesi Nikolaki Efendilere giden Çaresaz’ın arkasından Münir de gitmektedir.
Şehnaz’ın kıskançlıkları ve hırçınlığı gittikçe artınca Mediha evden ayrılır ve Nikolaki Efendilerin üst katında aldığı daireye taşınır.
Mediha’nın köşkten ayrılması, Münir için tam bir yıkım olur. Münir ona Şehnaz’dan boşanıp kendisiyle evleneceğini söyler. Mediha bu arada Çaresazlık etmeyerek Münir’e bir kadın gibi davranmaya başlar. Mediha, Münir’in çocuğu olana kadar resmi nikâhlı eşinin yanında kalmasını ister. Ancak bu evlilik bebeğin doğumundan sonra ancak bir yıl kadar sürer. Münir, kiraya verdiği konağın kirasının bir kısmını kızına bırakarak Mediha’nın yanında bulduğu huzurlu günlerine döner.
Halide Edip Romanlarında Erkek Figürlerin İnşası, Elif Bulut
