I. Beng ü Bade
II. Leylâ vü Mecnun
III. Şikâyetname
IV. Rind ü Zahid
V. Şah u Geda
VI. Hadikatü’s-süeda
2. Yukarıda verilen eserlerden hangileri türü bakımından diğerlerinden farklıdır? (2013)
A) I. ve II.    B) I. ve VI.    C) III. ve VI.    D) IV. ve V.    E) V. ve VI.

Çözüm

I. Beng ü Bade — Mesnevi (Fuzuli)
II. Leylâ vü Mecnun — Mesnevi (Fuzuli, Ali Şir Nevai…)
III. Şikâyetname — Süslü nesir örneği olan mektup ( Fuzuli).
IV. Rind ü Zahid — Mesnevi (Fuzuli)
V. Şah u Geda — Mesnevi (Taşlıcalı Yahya)
VI. Hadikatü’s-süeda — Hz. Peygamber’in torunu Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilmesini anlatan bu eser yer yer manzum parçalarla süslenmiş mensur bir eserdir (Fuzuli).

3. Aşağıdakilerden hangisi, divan şiiriyle halk şiirinin birbirine yaklaştığının göstergelerinden biri değildir? (2013)
A) Nedim ve Şeyh Galip’in hece vezni ile şiir yazması
B) Gevherî’nin aruz vezniyle şiirler kaleme alması
C) Bazı halk şairlerinin divan tertip etmesi
D) Halk ve divan şairlerinin mahlas kullanması
E) Benzer mazmunların kullanılması

Çözüm

Mahlas kullanılması iki şiir anlayışının ortak noktasıdır ancak bu, divan şiiriyle halk şiirinin birbirine yaklaştığının göstergesi olamaz.

I. Beş mesneviden oluşan eserlerin genel adı
II. Divan edebiyatında ünlü kişilerin biyografilerini ve sanatçı kişiliklerini anlatıp çalışmalarını örneklendiren eserler
III. Halk edebiyatındaki mâniye benzeyen, aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılan nazım biçimi
IV. Uzun okunması gereken bir heceyi vezin gereği kısa okuma
V. Kasidelerde methiye bölümlerine geçişi sağlayan beyit
4. Divan edebiyatı ile ilgili aşağıdaki terimlerden hangisinin tanımı yukarıda verilmemiştir? (2013)
A) Hamse    B) Girizgâh    C)Tuyuğ    D)Tezkire     E) İmale

Çözüm

A) Hamse (I)
B) Girizgâh (V)
C) Tuyuğ (III)
D) Tezkire (II)
IV.’de verilen açıklama imaleye değil zihafa aittir.
Cevap E

5. Aşağıda ayraç içinde verilen terimlerden hangisi, birlikte verildiği açıklamaya uygun değildir? (2013)

A) Uyaklı beyit (Musarra)
B) Gazel ve kasidelerde ilk beyit (Matla)
C) Bir gazelin en güzel beyti (Şah beyit)
D) Özlü ve güzel anlamlı beyit (Taç beyit)
E) Gazellerde şairin adının geçtiği beyit (Mahlas beyti)

Çözüm

Her sanatçı önceleri başkalarını taklit eder. Fakat sonra gerek dünya görüşü gerekse sanat gücüyle kendine özgü bir üsluba kavuşur ve taklitten kurtulur.
6. Bu parçada dile getirilenler divan şairi açısından değerlendirildiğinde aşağıdaki kavramlardan hangisi, divan şairinin “taklit” dönemi için kullanılabilecek bir kavramdır? (2013)
A) Nazire   B) Tercüme   C) Caize   D) Şerh   E) Haşiye

Çözüm

Nazire; bir şiirin aynı ölçü, uyak ve redifle yazılan benzeridir. Bir şairin şiirlerine nazire yazılması o şairin beğenildiğini ve örnek alındığını gösterir. Nazire geleneği, özellikle şiire yeni başlayan bir şairin adını duyurabilmesine imkan verir. Nazire yazmada amaç, en az aslı kadar güzel bir şiir yazabilmektir. Bu nedenlerle cevap nazire olmalı.
Caize, divan şairlerinin sundukları kasideler karşılığında aldıkları para ya da hediyedir.
Şerh; bir şiirin açıklanıp yorumlanmasıdır.
Haşiye ise kitapların sayfa boşluklarına yazılan kısa açıklamalardır.

Divan şiirinde en çok kullanılan nazım şekli gazeldir. Bu nazım şekli daha çok “aşk” kavramıyla özdeşleşmiş olsa da “hikmet, tasavvuf, rintlik, neşe” gibi pek çok temayı dile getirmede de kullanılmıştır.
7.Buna göre, aşağıdaki beyitlerin hangisinde âşıkane duygu ve düşüncelerin dile getirildiği söylenemez? (2014)
A) Ol gün kanı ki gün gibi sûzân idim sana
Olsan revân sâye-i bîcân idim sana
B) Ey Necâtî yürü sabreyle elinden ne gelir
Hûblar cevr ü cefâyı kime öğretmediler
C) Gözü meyhâne-i nâz ü kaşı mihrâb-ı niyâz
Yaraşır her ne kadar etse niyâz ehline nâz
D) Gül istedim diken oldu yârim ne çâre kılam
Meger libâs-ı hayâtımı pâre pâre kılam
E) El verse safâ fırsatı fevt eyleme bir dem
Dünyâ ona değmez ki cefâsın çeke âdem

Çözüm

Bu tip sorularda beyitleri günümüz Türkçesine çevirmeye çalışmak zaman kaybı olacaktır. Beyitleri okuduktan sonra birkaç sözcükten yola çıkarak soruyu çözmek mümkündür.
A’da sevgiliye hitap edilmiş (suzan idim sana)
B’de “hûblar” sözcüğü “güzeller” anlamındadır: Güzeller cefa çekmeyi kime öğretmediler…
C’de anahtar sözcükler: “naz” ve “kaş”
D’de ise direkt “yâr” sözcüğü geçiyor. Sevgiliden beklentisi gül olması iken diken olmuş.
E’de verilen beyitte ise beşeri bir aşktan söz edilmemiş. Beyitte söylenmek istenen şudur: Bu hayat sana bir an bile olsa sefa fırsatı verirse bunu kaçırma; çünkü insan için dünya, sıkıntısını çekmeye değmez.
Cevap E

Çözüm

Şiir (mersiye) yaşanmış, somut bir olayı anlattığı için cevap A olmalı. Sosyal konulardan uzak olmak, divan şiiri için yapılan bir genellemedir. Ancak bu genelleme Taşlıcalı Yahya’nın (Şehzade Mustafa’nın yakın arkadaşı) bu şiiri için söylenemez.
Cevap A

—- Lale Devri’nin İstanbul’unu yansıtan şiirlerinde dış dünyadan aldıklarını; duyduğu, gözlemlediği gibi aktarmaya çalışır. Gazel ve kasidelerinin yanında —- nazım biçimini tercih etmesi; yaşama sevincini içinde duyan, hor görülen geçici dünya zevklerini tatmayı amaçlayan bir yaradılışın doğal sonucudur.
9. Bu parçada boş bırakılan yerlere, aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir? (2014)
A) Baki – murabba
B) Fuzuli – mesnevi
C) Şeyh Galip – şarkı
D) Nedim – şarkı
E) Nefî – mesnevi

Çözüm

18. yüzyıl divan şairi Nedim gerek yaşamı gerekse sanat anlayışı nedeniyle Lale Devri‘nin (1718-1730) sembol isimlerinden biridir (III. Ahmet Dönemi). Şair, aynı zamanda yerli nazım şekli olan şarkının en büyük ustası olarak kabul edilir. Diğer şairlerin yaşadıkları ya da etkin oldukları yüzyıllar ise şöyledir:
Baki (1526-1600) — 16.yy.
Fuzuli (1483? – 1556) — 16.yy.
Şeyh Galip (1757-1799) — 18.yy.
Nefi (1575? – 1635) — 17.yy.
Cevap D

10.Tezkire ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? (2014)
A) Dönemin şairlerinin biyografisine yer verilir.
B) Şairlerin şiirlerinden örneklere rastlamak mümkündür.
C) Yer yer şiirle ilgili eleştiriler veya değerlendirmeler yapılır.
D) Birbirinin tekrarı mahiyetinde bilgiler bulunabilmektedir.
E) Şairlerin kendi şiirleriyle ilgili değerlendirmeleri geniş olarak yer alır.

Çözüm

Tezkire, divan edebiyatında önemli kişilerin hayatı hakkında kısa bilgiler içeren çalışmaların genel adıdır. Tezkirelerin önemli bir kısmını şuara tezkireleri oluşturur. Şuara, “şair” sözcüğünün çoğuludur. Şuara tezkirelerinde daha çok, divan şairleri anlatılır. Şuara tezkirelerinde divan şairlerinin hayatı, sanat anlayışı ve şiirlerinden örnekler verilir. Ancak bu çalışmalarda şairlerin kendi şiirleriyle ilgili değerlendirmelerine pek yer verilmez.
Cevap E

Çağdaşlarına göre zarif bir dile, zengin bir hayale, canlı bir tasvir yeteneğine sahip olan —-, her yönüyle büyük bir şairdir. İslami ilimlere ve Acem edebiyatına tam olarak vakıf olduğu bazen çok sanatlı olan kasidelerinden anlaşılır. Edebiyatımızdaki yergi türünün şaheserlerinden birini ortaya koyan şair; II. Murat’a sunduğu, “öküzlerdeki boynuza sahip olmayı uman bir eşeğin kulağından ve kuyruğundan olması” ana fikrini işlediği, mesnevi nazım biçimini kullandığı sembolik tarzdaki eseriyle ünlüdür.
11.Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? (2015)
A) Neşatî
B) Nailî
C) Ahmet Paşa
D) Şeyhî
E) Fuzûlî

Çözüm

Parçada sözü edilen mesnevi Harname’dir. 126 beyitlik küçük bir mesnevi olan eser, 15. yüzyıl divan şairi Şeyhi’ye aittir.

XVII. yüzyılda sanatlı nesrin en önemli temsilcilerinden biri olan yazar, ilk defa mensur hamse oluşturmuş; XV. yüzyılda temelleri atılmış olan süslü nesre yeni bir boyut kazandırmıştır. Sanat ve maharet göstermek amacıyla o döneme kadar kullanılmamış Arapça ve Farsça kelimelere yer vermiş, zincirleme tamlamalar ve uzun cümlelerle özgün bir üslup geliştirmiştir.
12. Bu parçada kendisinden söz edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? (2015)
A) Veysî
B) Nergisî
C) Katip Çelebi
D) Nâbî
E) Sinan Paşa

Çözüm

Mensur hamsesi ile tanınan sanatçı Nergisi’dir. Bir şairin beş mesnevisini karşılamak için kullanılan “hamse” kavramı, Nergisi ile farklı bir boyuta ulaşmıştır.

 
I. Özünde genellikle “övgü”ye yer verilen divan edebiyatı nazım şekli
II. 5-15 beyit arasında değişen, ilk beytinin dizeleri birbiriyle, sonraki beyitlerin ikinci dizeleri birinci beyitle uyaklı, genellikle lirik bir eda ile söylenen nazım biçimi
III. Aruz vezninin kısa kalıplarıyla değişik konularda yazılan, her beyti kendi içinde kafiyeli uzun manzum eser
IV. Aruzun iki eşit parçaya bölünebilen kalıplarıyla yazılan ve mısra ortalarında iç kafiyesi bulunan gazeller
13.Aşağıdaki terimlerden hangisinin tanımı yukarıda verilmemiştir? (2014)
A) Musammat   B) Kaside   C) Muhammes   D) Mesnevi   E) Gazel

Çözüm

—- şiirlerinde en çok dikkat çeken mekânlardan biri Sa’dâbâd’dır. Büyük ve görkemli bir alanı ifade eden Sa’dâbâd; su kanalı, köşkler, saray, mesire alanı ve kamelyalarıyla şairin hayal dünyasını süsleyen bir tablo şeklinde sunulmuştur.
14. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? (2015)
A) Bağdatlı Rûhî’nin
B) Bâkî’nin
C) Nedîm’in
D) Şeyh Galip’in
E) Nef’î’nin

Çözüm

Şiirlerinde İstanbul’un eşsiz güzelliklerini anlatan şair, Nedim’dir. Patrona Halil İsyanı sırasında ölen şair, Lale Devri’nin (1718-1730) sembol isimlerinden biridir. Sadabat ise bu devrin ünlü mesire ve eğlence alanıdır.
Cevap C

Evet, tarz-ı kadîm-i şi’ri bozduk, herc ü merc ettik,
Nedir şi’r-i hakiki safha-i irfâna derc ettik
15. Bu manzumede geçen “tarz-ı kadîm” ifadesiyle belirtilen şiir anlayışı aşağıdakilerden hangisidir? (2015)
A) Divan şiiri
B) Tanzimat Dönemi şiiri
C) Halk şiiri
D) İslamiyet’ten önceki Türk şiiri
E) Servetifünun Dönemi şiiri

Çözüm

Beyit Tanzimat şairi Abdülhak Hamit Tarhan’a aittir. şairin “tarz-ı kadim” ifadesiyle belirttiği divan şiiridir. Kadim, eski; tarz ise usul, üslup ya da şekil gibi anlamlara gelmektedir.
Cevap A

16. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde verilen terimle uyuşmamaktadır? (2015)
A) Din uğruna yapılan savaşları konu alan eserler (Gazavatnâme)
B) Sanatlı bir dille yazılmış düzyazıların ve mektupların bir araya toplandığı eserler (Münşeat)
C) Elçi olarak bir ülkeye gönderilen kişilerin elçilikleri sırasındaki gözlemlerini dile getirdikleri eserler (Sefaretnâme)
D) Herhangi bir manzumeyi alaycı bir şekilde taklit etmek için oluşturulmuş eserler (Tehzil)
E) Bir şehrin güzelliklerinin sanatkârane bir biçimde dile getirildiği eserler (Surnâme)

Çözüm

Bir şehrin güzelliklerinin dile getirildiği eserlere verilen isim surname değil şehrengizdir. Surname, Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri hakkında yazılan eserlerin genel adıdır.
Cevap E

I. Bahariyye – Pastoral şiir
II. Nasihatname – Lirik şiir
III. Gazavatname – Epik şiir
IV. Menakıbname – Satirik şiir
17.Yukarıda numaralanmış tür eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır? (2016)
A) I. ve II.   B) I. ve III.   C) II. ve III.   D) II. ve IV.   E) III. ve IV.

Çözüm

I — Kasidelerin nesip bölümünde bahar mevsiminin güzelliği anlatıyorsa bu kasideler bahariyye olarak adlandırılır. Bu nedenle pastoral şiire örnek olarak verilebilir.
II — Nasihatname (pendname) türü şiirler lirik değil didaktiktir.
III — Gaza, İslam dinini korumak ya da yaymak amacıyla Müslüman olmayanlara karşı yapılan kutsal savaş anlamındadır. Gazavatname ise bu tür savaşları konu alan kitapların genel adıdır. Yani “epik şiir” özelliği gösterir.
IV. — Menakıpname ise menkıbelerden oluşan eserlere verilen ortak isimdir. Menkıbe; din büyüklerinin (ermiş kişi, veli, evliya) yaşamları, maceraları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili hikayelerdir. Çoğunluğu mensur olmakla birlikte manzum veya manzum-mensur karışık olarak yazılanları da vardır. Bu tür eserleri şiir biçiminde bile olsa satirik şiir ile eşleştiremeyiz. Satirik şiir (hiciv, taşlama, yergi), eleştirici bir anlatım içerir.

Türk nesri, —- ile edebî bir kimlik kazanmıştır. Divan edebiyatının özenli hatta bir çeşit süslü nesrinin ilk büyük sanatkârı odur. Fars edebiyatının seçili cümlelerini ve mecazlı anlatımını benimsemiş olan sanatçı, bir bakıma klasik nesrin temelini attığı dinî-tasavvufi içerikli —- adlı eserinin ön sözünde, eseri güzel görünsün diye bu tür söz sanatlarına yöneldiğini belirtmiştir. Eserin dili süslü ve özenli olsa da devrine göre anlaşılabilir biçimdedir.

18. Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir? (2016)
A) Âşık Paşa – Garibnâme
B) Nergisî – Nihâlistan
C) Sinan Paşa – Tazarrunâme
D) Veysî – Hâbname
E) Evliya Çelebi – Seyahatnâme

Çözüm

Divan edebiyatında süslü nesrin kurucusu Sinan Paşa’dır. Sanatçının en önemli eseri mensur bir münacat olan Tazarrunâme’dir.
Cevap C

Türk edebiyatında gerçek anlamda ilk mizahi ürünler; masallar, fıkralar ve seyirlik oyunlardır. Divan edebiyatında bir kimseyi yermek, olumsuz bir gidişatı eleştirmek amacıyla yazılan hicviyeler de bir çeşit mizah ürünüydü. Bu tür metinlerde abartılı bir dil kullanılır ve hicvedilen kişi âdeta yerin dibine geçirilmeye çalışılırdı. —-, bu bağlamda akla gelen ilk örneklerden biridir.
19.Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilemez? (2016)
A) Nâbî’nin Hayriyye’si
B) Şeyhî’nin Harnâme’si
C) Nef’î’nin Siham-ı Kaza’sı
D) Bağdatlı Rûhî’nin Terkib-i Bend’i
E) Fuzûli’nin Şikâyetnâme’si

Çözüm

Nabi’nin Hayriyye adlı eseri bir nasihatnamedir. Hikemi tarzın öncü şairi Nabi, eserini yedi yaşındaki oğlu için yazmıştır. Diğer eserler ise kişileri ya da toplumda görülen aksaklıkları eleştirmek için kaleme alınmıştır.
Cevap A

—-; gazellerinde gerçek aşkı, zevki ve eğlenceyi gerçekçi bir üslupla dile getirmiştir. O, —- gibi üzüntü ve acılarını tasavvufi kavramlardan hareketle sembolik bir dille yansıtan yanık bir âşık değil neşeli bir kişiliktir.
20.Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir? (2016)
A) Hoca Dehhani – Nesimi
B) Nedîm – Fuzûli
C) Bâkî – Hayali
D) Zâtî – Şeyhülislam Yahya
E) Bağdatlı Rûhî – Şeyh Galip

Çözüm

Divan şiirinde sembolize edilmiş kadın önemli bir temadır ancak Nedim’in şiirlerindeki güzeller şairin günlük hayatındaki gerçek kişilerdir. Lale Devri’nin sembol ismi olan Nedim, hoşsohbeti ile tanınan neşeli bir karakterdir. Aşkın ve ızdırabın şairi olarak tanınan Fuzuli ise yaşadığı coğrafyadaki sıkıntıları derinden hissetmiş bir şairdir.

Bir gazele ait üç beyit şu şekildedir:
I. Ne denlü ağlasa zâr olsa âşık
Açılsa gülse gül-zâr olsa dilber
II. Cefâyı az kılsa Hayretî’ye
Sözüm bu kim vefâ-dâr olsa dilber
III. Öpülse yâr ile yâr olsa dilber
Koculsa râm-ı dil-dâr olsa dilber
21. Bu beyitlerin şiirde yer alma sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (2018)
A) I – III – II
B) II – I – III
C) II – III – I
D) III – II – I
E) III – I – II

Çözüm

Gazelde ilk beyti (matla) kendi arasında kafiyelidir (a, a). Bu nedenle III. sıradaki beyit ilk sırada yer almalıdır. II. sıradaki beyitte şairin mahlası geçiyor. Gazellerde şairin mahlası son yani makta beytinde geçtiğine göre bu beyit sıralamada sonda yer almalıdır. Buna göre beyitlerin sıralaması şöyle olmalı: III – I – II
Cevap E

Çözüm

Gazel beyit bütünlüğüne dayalı bir nazım şeklidir. Yani anlam beyitte tamamlanır ve genelde beyitler arasında bir konu bütünlüğü aranmaz. Buna rağmen bir gazelin bütününde bir duygu ve düşünce birliği varsa bu tür gazellere yekâhenk gazel denir.
Diğer boşluğa uygun düşen yani türü mesnevi olan üç eser var: Leyla vü Mecnun, Farsça kaleme alınan Rind ü Zâhid ve Beng ü Bade. Ancak yek-ahenk gazeli bilmek soruyu çözmek için yeterli olacaktır. Şikayetname (mektup) ile Hadîkatü’s-Süeda ise sanatçının mensur eserleridir. Kerbela olayını işleyen Hadîkatü’s-Süeda’nın yer yer manzum parçalarla süslenmiş olduğunu da hatırlatmış olalım.
Cevap A

Çözüm

Parçada sözü edilen eser Mantıku’t-Tayr’dır. İranlı şair Feridüddin Attar’ın bu ünlü eserini Türkçeye tercüme eden de Gülşehri’dir. Gülşehri, eseri tercüme etmekle kalmamış farklı metinlerle zenginleştirmiştir.
Cevap C

Çözüm

Parçada sözü edilen şair, Şeyh Galip’tir. Soruda şairle ilgili birçok ipucu verilmiş: yaşadığı yüzyıl, Sebki Hindi, Hüsn-ü Aşk… Bunların yanı sıra divan edebiyatının son büyük temsilcilerinden biri olarak ifade edilmesi de soruyu daha da kolay bir hâle getirmiş.
Cevap C

Gözle konşu hakkını dinle beni 

B) Pendnâme   

C) Kıyafetnâme   

D) Seyahatnâme   

E) Gazavatnâme

Çözüm

Parçanın bir nasihatnameden alındığı açık ancak şıklarda nasihatname yok. Soruyu çözebilmek için Farsça bir sözcük olan “pend”in nasihat anlamına geldiğini bilmek gerekiyor (pendname / nasihatname)
Cevap B

Yazar — Yüzyıl — Eser

󠀻I — 14. yüzyıl — İskendername
Nâbî — II — Hayrâbâd
Şeyh Gâlip — 18. yüzyıl — III

26. Bu tabloda numaralanmış yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? (2019)

A) (I) Âşık Paşa (II) 15. yüzyıl (III) Ferhad u Şîrîn
B) (I) Zâtî (II) 16. yüzyıl (III) Hadîkatü’s-Süedâ
C) (I) Ahmedî (II) 17. yüzyıl (III) Hüsn ü Aşk
D) (I) Ahmed Paşa (II) 18. yüzyıl (III) Hüsn ü Aşk
E) (I) Hayretî (II) 17. yüzyıl (III) Çengnâme

Çözüm

İskendername adlı ansiklopedik mesnevinin Ahmedi’nin eseri olduğunu bilmek soruyu çözmek yeterli. Eğer sadece Hüsn ü Aşk’tan eminseniz C ile D arasında kaldınız demektir. Bu arada Nabi’nin (1642-1712) genel olarak 17. yüzyıl şairi olarak gösterilmesine rağmen 18. yüzyılı da gördüğünü hatırlatalım.

Cevap C

Gündelik yaşamın önemli bir parçası olan mutfak kültürü, divan şiirine de yansımıştır. Osmanlı mutfağının zenginliğini yansıtan baklava, güllaç, işkembe çorbası, biryan, musakka, yahni gibi geleneksel yemekler ve tatlılar, divan şairlerinin hayal dünyasında çeşitli anlamlar kazanmıştır.
27. Bu parçaya göre aşağıdaki beyitlerden hangisi, Osmanlı mutfak kültürünü temsil eden bir örnek olamaz? (2019)
A) Giceyle uyhuda mekteb hâcesinin gözine
Sahan böreği ile baklava gelir görünür
B) Yahni ile turşî-i şalgam verir insâna ferah
Girde balık çorbası hem virdi zarîfâne ferah
C) N’ola kılsam leb-i dildâr içün âh
Kanı âlemde bir bî-dûd helvâ
D) Dün tabîbe derd-i dilden bir devâ sordum didi
Gam yemeden özge bu derdün devâsın bilmedüm
E) İderse ehl-i meclis n’ola ikrâm
Begayet pûhtedir yahni degül hâm

Çözüm

Tek yapmamız gereken beyitlerdeki yiyecek ya da yemek adlarını bulmak.
A’da sahan böreği,
B’de yahni, turşu, şalgam, balık çorbası
C’de helva
E’de yine yahni
Cevap D

Anadolu’da XVI. yüzyılda oluşmaya başlayan biyografi geleneğinin ilk ürünleri, Ali Şir Nevâi’nin Mecâlisü’n-Nefâis adlı eseri örnek alınarak yazılmıştır. 1538 yılında Sehî Bey’in kaleme aldığı; şairler hakkında bilgiler içeren Heşt Behişt adlı eseri bu türün Anadolu sahasındaki ilk örneğidir.

28. Bu parçada sözü edilen edebî tür aşağıdakilerden hangisidir? (2019)
A) Mecmua   B) Tezkire   C) Surnâme   D) Mersiye   E) Menakıbnâme

Çözüm

Sözü edilen tür tezkiredir. Klasik edebiyatta önemli kişilerin hayatı hakkında kısa bilgiler içeren çalışmaların genel adıdır.
Cevap B

Çözüm

Ahmet Yesevi ve dervişleri — Divan-ı Hikmet
Kaşgarlı Mahmut — Divanü Lugati’t-Türk
Halk Hikâyesi — Dede Korkut Kitabı
Cevap C

Çözüm

Her beyit kendi arasında kafiyeli olduğuna göre verilen bölüm bir mesnevinden alınmış. Şıklarda türü mesnevi olan üç eser var: Harname, Mantıku’t-Tayr ve İskendernâme. Ancak cevap Harname. “Har” Farsça eşek demektir. Şeyhi’nin bu ünlü mesnevisinde öküzlere özenen bir eşeğin hikâyesi anlatılır. 126 beyitten meydana gelen eser, fabl türünün edebiyatımızda bilinen ilk örneğidir.
Cevap A

31. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde verilen terimle uyuşmamaktadır? (2020)
A) Bir kimseyi yermek amacıyla abartılı bir üslup kullanılarak yazılan şiirlere denir. (Hicviye)
B) Dört dizeden oluşan bu nazım şekli yalnızca Türk edebiyatında görülür. (Tuyuğ)
C) Ahenk sağlamak amacıyla bir gazelin her dizesine kısa bir dize eklenerek oluşturulan nazım şeklidir. (Müstezat)
D) Hemen hemen her kasidede yer alan bu bölümde şairler kendilerini ve şiirlerini mübalağalı bir şekilde överler. (Fahriye)
E) Her beytinin dizeleri kendi arasında kafiyeli olan bu nazım şekli, divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir. (Murabba)

Çözüm

E’de verilen açıklama mesneviye ait. Murabba ise dörder dizelik bentlerden oluşan bir nazım şeklidir.
Cevap E

—-, Kanuni’ye sunduğu şiirlerle onun himayesini kazanmıştır. Padişahın ölümü üzerine edebiyatımızın en güzel mersiyelerinden birini yazmıştır. Şairler sultanı olarak tanınan şair, gazellerindeki güçlü ifade kudretiyle dikkati çeker.
32. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? (2020)
A) Hayâlî B) Taşlıcalı Yahyâ C) Fuzûlî D) Bâkî E) Necâtî

oyunlarından çok, tecrübeli bir devlet adamının sosyal eleştirileri ve yol gösterici öğütleri yer alır.
33. Bu parçada söz edilen şair aşağıdakilerden hangisidir? (2020)
A) Neşâtî   B) Şeyhülislam Yahyâ   C) Nef’î   D) Nâilî   E) Nâbî

Çözüm

Parçada sözü edilen şair Nabi’dir. Nabi, yaşadığı dönemde gördüğü haksızlıkları ve sosyal sorunları sanattan taviz vermeden işlemiştir. Şiirlerinde kimi zaman öğütler de veren şair sorunlara dair çözüm yolları da gösterir.
Cevap E

“Esnaftandır. Ayakkabıcı olduğu için ona ‛Huffî’ şeklinde seslenmişlerdir. Tahsil ile kazanılmış ilimlerden mahrum ve halk arasında ümmîliği ile meşhur idi. Ama zâtında kabiliyet ve tabiatında selâkat (güzel söz söyleme yeteneği) olduğu için bütün söz ve ibâreleri fasih ve sahih idi. Mürettep Divan’ı ve şiirleriyle hayli şöhreti vardı. Şiir sanatlarından cinasa mâyildir.”
34. Bu parça aşağıdaki edebî türlerin hangisinden alınmış olabilir? (2021)
A) Seyahatname
B) Tezkire
C) Şehrengiz
D) Pendname
E) Surname

Çözüm

İlki modern şiirden diğeri divan şiirinden alınan bu iki parçanın dil-üslup, uyak düzeni, nazım birimi ve ölçü bakımından ortak özellik göstermediği açık. İki şiirin ortak özelliği ele alınan temadır. İkinci parçada anlatılan şudur. “Âşık dediğin o dur ki canını sevgilisine feda eder. Kim ki canına kıyamaz boşuna sevgiliye meyletmesin.”

Cevap A

39. Aşağıdaki beyitlerin hangisi ayraç içinde verilen ifadeyi örneklemez? (2021)
A) Yok sende kanâat gözün aç olduğu oldur
Rızkın erişir yoksa eğer subh eğer şâm
(var olanla yetinmeme)
B) Bir nâ-halefi cübbe vü destâr ile görsen
Eylersin anın cübbe vü destârına ikrâm
(dış görünüşe önem verme)
C) Yazık sana kim eyleyesin hırs u tama’dan
Bir habbe için kendini âlemlere bed-nâm
(küçük duruma düşme)
D) Gör zahidi kim sâhib-i irşâd olayın der
Dün mektebe vardı bugün üstâd olayın der
(haddini bilmeme)
E) Hâlin kime açsan sana der hikmeti vardır
Öldürdü bizi âh bilinmez mi bu hikmet
(bilgisiyle övünme)

Çözüm

E’de anlatılanların -ki gayet açık bir Türkçe ile yazılmış- “bilgisiyle övünme” ile ilgili olmadığı açık. ÖSYM, öğrencilere divan şiirinden korkmayın biraz gayretle -beyitteki her sözcüğün anlamını bilmeseniz de- ne anlatıldığını çıkarabilirsiniz diyor.

Kaynağını kutsal kitaplardan alan bu mesnevinin olay örgüsünde asıl kahramanın kıskanılarak kardeşleri tarafından kuyuya atılması, köle pazarında satılması, rüya tabirlerinde bulunması, güzelliğiyle beğenilmesi, tüm sıkıntılara karşı sabır ve sadakat göstermesi hikâyenin önemli noktalarını oluşturur. Bu hikâyedeki gömlek, kuyu, buğday ve rüya tabirleri simgesel değerleriyle anlatımı zenginleştiren unsurlardandır.
40. Bu parçada söz edilen eser aşağıdakilerden hangisidir? (2022)
A) Leylâ vü Mecnûn
B) Yûsuf u Züleyhâ
C) Hüsrev ü Şîrîn
D) Şem ü Pervâne
E) Vâmık u Azrâ

Çözüm

Parçada özetlenen mesnevi Yusuf u Züleyha’dır. İslami edebiyatta pek çok kez işlenen bir hikayedir. Konu Kuran’da geçen Yusuf kıssasına dayanır. Birçok şair tarafından kaleme alınan hikâyenin öne çıkan şairleri Şeyyad Hamza ile Taşlıcalı Yahya’dır.
Cevap B

Çözüm

Klasik Türk şiirinde kaside ustası olarak bilinen şair, özellikle fahriye bölümlerinde gösterdiği sanatlı anlatımla adından söz ettirir. Kasidelerindeki mübalağalı ifadeler ve özgün hayallerle bu dönem şairleri arasında dikkat çekerken zengin ve ahenkli anlatımıyla Türkçenin ses zenginliğini başarıyla yansıtır. Övgü ve yergilerinde uç noktalarda gezinen şairin Türkçe ve Farsça olmak üzere iki divanı vardır. Ölümünden sonra adı, hiciv alanında dönemini aşan bir eseriyle özdeşleşir.
42. Bu parçada söz edilen şair aşağıdakilerden hangisidir? (2022)
A) Nedim B) Nabi C) Ahmedi D) Baki E) Nef’i

Çözüm

Nefi, kaside nazım şeklinin en büyük şairi kabul edilir. Övgüde olduğu gibi yergide de sınır tanımayan şair, hicivlerini Siham-ı Kaza adlı kitapta toplamıştır. Kendisini övme konusunda da sınır tanımaz Nefi’nin kasidelerinde fahriye bölümleri olması gerekenden daha uzundur.
Cevap E

Anadolu sahası şairlerinden olan — XV. yüzyılın önemli isimlerindendir. Onun başarısı; şiirlerinde halk söyleyişlerini, deyim ve atasözlerini kullanmakta gösterdiği ustalığa dayanır. Şairin ustaca kaleme aldığı şiirlerine pek çok şair tarafından nazire yazılmıştır. Özellikle “döne döne” redifli gazeliyle tanınan şair, yaşadığı devirde Anadolu şairlerinin sultanı anlamında “Hüsrev-i Rûm” olarak anılmıştır.
43. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? (2022)
A) Şeyhi   B) Necati   C) Ahmet Paşa   D) Ahmed-i Dai   E) Fuzuli

Çözüm

Türk edebiyatında ordunun akınlarını, savaşlarını, kahramanlıklarını, zaferlerini; manzum ve mensur biçimde anlatan eserlere verilen addır. Belli bir döneme ilişkin olayları ayrıntılı biçimde anlattıkları için tarihsel önem taşıyan bu eserler, tarihçilerin çalışmalarına da ışık tutmuştur.
44. Bu parçada söz edilen tür aşağıdakilerden hangisidir? (2022)
A) Gazavatname
B) Menakıbname
C) Seyahatname
D) İskendername
E) Sefaretname

Çözüm

Parçada sözü edilen tür gazavatnamedir. Gaza, İslam dinini korumak ya da yaymak amacıyla Müslüman olmayanlara karşı yapılan kutsal savaş anlamındadır.
Cevap A

Çözüm

I — Bana ağlayın. (O kadar yalnızım ki) öldüğüm zaman sabah rüzgârından başka üstüme toprak atacak kimse yok. Burada yalnızlık temasının yanı sıra sabah rüzgârının kişileştirilerek vefalı bir dost olarak gösterildiğini görüyoruz.
II — Gönlümün ateşinden başka kimse bana yanmaz (üzülmez). Sabah rüzgarından başka da kapımı çalan olmaz. Bu beyitte de yalnızlık teması işlenmiş. Necati’nin beytinde olduğu gibi rüzgâr vefalı bir dost olarak gösterilmiş ancak beyitte tevriye (ikili anlam) sanatına yer verilmemiş.
Cevap C

Birinci çadıra dört sofra kuruldu. İlk sofraya sadrazam hazretleri başkanlık etti. İkinci sofrada sağ yanda Silâhdar İbrahim Paşa ve sol yanda Nişancı Mustafa Paşa ile kapıcıbaşılardan beş ağa birlikte oturdular. Üçüncü sofrada defterdar efendi, küçük ruznameci ve dokuz kapıcıbaşı ağa bir araya geldiler. Dördüncü sofrada ise yedi kapıcıbaşı, çaşnigirbaşı, çavuşlar kâtibi ve çavuş emini oturdu. Arta kalan yiyecekler vezirlerin ve ağaların yardımcılarına ikram olundu.
46. Biçim ve içerik özellikleri dikkate alındığında bu parçanın aşağıdaki edebî türlerin hangisinden alındığı söylenebilir? (2023)
A) Pendname
B) Surname
C) Şehrengiz
D) Sefaretname
E) Tezkire

Çözüm

A — Pendname, nasihatname demek. Verilen parçanın bir nasihatname olmadığı açık.
B — Surname, Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri hakkında yazılan eserlerin genel adıdır. Surnameler; manzum, mensur (düzyazı) ya da manzum-mensur karışık olabilir. Parçada çadırların kurulup ziyafet verildiğinden bahsedildiğine göre parçanın bir surnameden alındığını söylemek mümkündür.
C — Şehrengiz, bir şehrin güzellikleri ve güzelleri hakkında yazılan eserlerdir.
D — Sefaretname, Osmanlı Devleti’nin yabancı memleketlere göndermiş olduğu elçilerin İstanbul’dan başlayarak yaşadıklarını, o ülke ile ilgili izlenimlerini ve yabancı devlet adamları ile yaptıkları görüşmeleri aktardıkları raporlara verilen isimdir.
E — Tezkire ise biyografi ile benzerlik gösteren bir türdür. Tezkirelerin önemli bir kısmı da divan şairleri hakkında yazılan şuara tezkireleridir.
Cevap B

Divan edebiyatında öyküleyici niteliğe sahip eserler üzerine çalışmalar yaparken şairlerin özellikle bir nazım şekline ağırlık verdiğini fark ettim. Bu nedenle söz konusu nazım şeklinde eserler veren şairlere odaklandım. Araştırmama öncelikle bu nazım şekliyle kaleme alınan ve Türk edebiyatındaki ilk siyasetname örneği olan eserle başladım. Sonrasında ise Anadolu sahasındaki Türk edebiyatına yönelerek Âşık Paşa, Nâbi ve Şeyh Galip’in bu nazım şekliyle kaleme aldığı eserlerini inceledim. Bununla birlikte hamse sahibi şairlerden bahsetmeyi de ihmal etmedim. Araştırmanın kapsamlı olabilmesi için Türk edebiyatındaki birçok şairi etkileyen farklı eserlere bakmam gerekiyordu. Bu nedenle Doğu edebiyatının Türk edebiyatına ilham veren eserlerini de araştırmama kattım.
47. Bu araştırmayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? (2023)
A) Odaklanılan nazım şekli Türk edebiyatına İran edebiyatından geçmiştir.
B) Araştırmada Lâmî Çelebi ve Ali Şir Nevâi gibi hamse sahibi şairlerden söz edilmiştir.
C) Araştırmanın başında incelenen eser Yusuf Has Hâcip tarafından kaleme alınmıştır.
D) Anadolu sahası Türk şairleri arasında İskendername’yi yazan şaire yer verilmiştir.
E) Şehname ve Mantıku’t Tayr gibi klasikler araştırmaya dâhil edilmiştir.

Çözüm

Baştan söyleyelim ki bu bir paragraf sorusu değil.
A — İlk cümlede “öyküleyici niteliğe sahip” diyor ki bu bizi mesnevi nazım şekline götürüyor. Bu nazım şekli edebiyatımıza İran’dan geçmiştir.
B — Parçada hamse sahibi şairlerden söz edildiği söylenmiş ki Lami Çelebi ve Ali Şir Nevai hamse sahibidir.
C — Edebiyatımızdaki ilk siyasetname örneği Yusuf Has Hacip’in kaleme aldığı Kutadgu Bilig’tir.
D — İskendername’nin yazarı Ahmedi’dir ancak parçada bizi Ahmedi’ye götürecek bir ifadeye yer verilmemiştir.
E — Firdevsi tarafından yazıya geçirilen Şehname ile Feridüddin Attar tarafından yazılan Mantıku’t Tayr, Türk edebiyatına ilham veren eserlerin en önemlileridir. Son iki cümlede eser ismi verilmese de bu iki eserin araştırmaya dâhil edildiği açıktır.
Cevap D

Sevgioğulları kabilesinden bir kız ve bir erkek çocuk; aynı okula gider, arkadaş olur ve birbirlerini severler. Kabile büyükleri, ikisinin evlenebilmesi için bir şart koşar: Erkek kahraman, Kalp ülkesine gidecek ve orada kimyayı bulup getirecektir. Kahraman, yolda türlü zorluklarla karşılaşır; kuyuya düşer, bir dev tarafından hapsolunur, sonrasında bir cadının eline düşer ve Çin padişahının kızı tarafından kandırılır. Bütün bu zorluklardan onu kurtaran Sühan adlı bir ihtiyardır. Kalp ülkesine ulaştıklarında Sühan, ona gizli sırrı açıklar ve o da anlar ki aradığı şey kendi içindedir, ondan ayrı değildir.
48. Bu parçada söz edilen eser aşağıdakilerden hangisidir? (2023)
A) Leylâ vü Mecnûn
B) Hüsn ü Aşk
C) Hüsrev ü Şîrîn
D) Cemşîd ü Hurşîd
E) Şem ü Pervâne

Çözüm

Parçada sözü edilen eser, Şeyh Galip’in fantastik, alegorik mesnevisi Hüsn ü Aşk’tır. Eserdeki kahramanlar, nesneler ve tüm mekânlar tasavvufî birer semboldür. Eser, tasavvuf yoluna giren kişinin manevi yolculuğunu anlatır.

Bağdat’ın fethi sırasında tanıştığı —-, Leylâ vü Mecnûn mesnevisini yazması konusunda Fuzûli’yi teşvik etmiştir. Bu önemli rolüyle birlikte şair, Türk edebiyatındaki asıl ayrıcalıklı konumunu hamse sahibi olmasıyla kazanmıştır. Hamsesinde Yûsuf u Züleyhâ mesnevisiyle klasik bir çizgide ilerlerken Şâh u Gedâ ile özgün konulara yönelmiştir.
49. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdaki şairlerden hangisi getirilmelidir? (2023)
A) Hayâli Bey
B) Bâki
C) Taşlıcalı Yahya
D) Şeyhi
E) Ahmedi