Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayat serisinde yer alan eserlerden biridir.
Eserin roman mı hikâye mi olduğu tartışmalı olsa da daha çok roman olarak kabul edilmektedir.
Roman sırasıyla Mektep, Senai, Şinasi, Paris’te Bir Türk, Kadınlar “Kadınların Terbiyesi”, Köy Düğünü, Medeniyet ve Bedeviyet olmak üzere yedi bölümden oluşmaktadır.
Köy hayatına özenerek şehirden köye göçen aydın tipi ilk kez bu eserde görülür.
Eserde şehirden köye taşınan idealist ve azimli bir tip olan Şinasi Bey ile onun alafranga düşkünü arkadaşı Senai Efendi‘nin hikâyesi anlatılmaktadır.

Şinasi Bey

Şinasi Bey ise köye yerleşecek, tarım ve hayvancılıkla uğraşacaktır. Bunun için öğrencilik yıllarından itibaren hazırlık yapar. Bir taraftan tarım ve hayvancılıkla ilgili Fransızca kitaplar okurken diğer taraftan boş zamanlarında İstanbul civarındaki bahçelerde çalışır.
Sonrasında Senai’den aldığı tavsiye mektubu ile Senai’nin babasının Bursa’daki köyüne gider. Amacı Yamalı Musa’dan köydeki ziraat ve hayvancılıkla ilgili bilgi alarak kendini geliştirmektir. Ancak bu ziyaret istediği gibi sonuçlanmaz. Yamalı Musa Ağa, Mekteb-i Sultani mezunu bir gencin memuriyette yükselmektense köye yerleşmek istemesini anlamsız bulur.
Yamalı Musa Ağa’dan beklediği desteği göremeyen Şinasi Bey, misafir olduğu başka bir köyde Süleyman Efendi isimli yaşlı bir köylüyle tanışır. Şinasi Bey’in hikâyesini dinleyen Süleyman Efendi ona yardımcı olur.
Şinasi Bey, bu köyden toprak alıp tarım ve hayvancılık yapmaya başlar. Kısa zamanda köye uyum sağlayan Şinasi, kitaplardan edindiği bilgileri de köylülerle paylaşır. Kısa zamanda “İstanbullu Akıllı Hoca” sıfatını alan Şinasi artık köyde işçi çalıştıran bir patron olmuştur.
Onun için en büyük bahtiyarlık ise arazisinden aldığı verimdir. Hatta kurduğu kümeste tavuklardan elde ettiği yumurtalar bile onu o kadar memnun eder ki sevincinden hüngür hüngür ağlar.

Senai Efendi

Senai Efendi ise babası Yamalı Musa Ağa’nın vefatının ardından Avrupa hayalini gerçekleştirebilecek paraya kavuşur. Miras, kendisi ile babasının ikinci eşinden olan kızı Zeliha arasında paylaştırılır. Senai Efendi, mirastan kendi payına düşen bütün arazileri satar. Satılan arazilerin tamamını Şinasi Bey alır.
Senai Efendi, borçlarını ödedikten sonra elinde kalan para ile hukuk okumak amacıyla Paris’e gider. Ancak kısa zamanda Paris’teki eğlence mekânlarının müdavimi olur. Parasını kumarda kaybettiği gibi yüklü miktarda da borca girer. Gece hayatının getirdiği uykusuzluk ve alkol nedeniyle sağlığı da bozulur. Tedavi olduktan sonra da borçlarını ödediği takdirde elinde para kalmayacağını düşünerek Paris’ten kaçar. Kalan son parasıyla Sicilya’ya gider. Bu sefer de İtalyan mafyasının eline düşer. Bütün servetini kaybedince de İstanbul’a döner.
İstanbul’da annesinin de ısrarıyla evlenmeye karar verir. Annesinin bulduğu adayları beğenmeyen Senai, kendisi için uygun eş adayının Nusret Hanım olduğuna karar verir. Yazara göre tencere yuvarlanmış kapağını bulmuştur. Nusret Hanım, Mısır’dan gelip İstanbul’a yerleşen Abdülcabbar Bey’in iki çocuğundan biridir. Abdülcabbar Bey, çocuklarının eğitimine önem veren bir kişidir. Madam Terniye tarafından eğitilen Nusret Hanım da alafranga bir tiptir.

Şinasi Bey Zeliha ile Evleniyor!

Şinasi Bey, İstanbul’a babası Semih Efendi’yi görmeye giderken Yamalı Musa’ya da uğrar. Misafirlik sırasında da Zeliha’yı görüp ona âşık olur. Başardıkları ile Yamalı Musa’yı da kendisine hayran bırakan Şinasi, kısa süre sonra Zeliha ile evlenir. Yamalı Musa’nın ölümünden sonra da mal varlığı daha da artar. O, mutlu bir evlilik yapmış; çalışkanlığı ile muradına ermiştir.

Gerçekler Ortaya Çıkıyor…

Ahmet Mithat Efendi

Ahmet Mithat Efendi’nin romanı.
Roman, hayat kadınlığı yaparak ailesine bakmaya çalışan Kalyopi adındaki genç bir kadının hikayesidir. Orta yaşlı, namuslu ve iyiliksever bir adam olan Ahmet Efendi; Kalyopi’nin hikâyesini dinler ve onu genelevden çıkarır. Roman, Ahmet Efendi’nin bu talihsiz kızı, bir ahbabının Rum uşağı ile evlendirmesiyle mutlu bir şekilde sona erer.

Uzun Özet

Ahmet Efendi; kültürlü, varlıklı ve namuslu bir adamdır. Avukatlık da yapan Ahmet Efendi, bir akşam arkadaşı Hulusi ile tiyatroya gider. İki arkadaş, tiyatrodan sonra yağan şiddetli yağmur yüzünden evlerine dönemez. Hulusi, yakınlardaki bir randevuevinde geceleyebileceklerini söyler. Ahmet Efendi, başka çarelerinin olmadığını anlayınca bu teklifi kabul etmek zorunda kalır.

Ahmet Mithat Efendi

Romanda İstanbul’dan Paris’e giden ve bütün hâl ve hareketleriyle Türkleri ve İslamiyet’i temsil eden Nasuh Efendi’nin başından geçen olaylar anlatılmaktadır. Bir Osmanlı aydını olan Nasuh Efendi, örnek kişiliği ve aldığı eğitimle hem Batı’nın gözündeki Doğulu insan tipini (Türk-Müslüman) değiştirmeye hem de iki medeniyeti karşılaştırarak kendi kültürünün üstün taraflarını göstermeye çalışır.

Özet

Gazeteci-yazar Nasuh bir Osmanlı aydınıdır. İstanbul’dan kalkan ve içinde farklı milletlerden yolcular bulunan bir gemide başlayan olaylar onun etrafında gelişir.
Gemide İstanbul’dan Fransa’ya dönen yabancı yolcular ile Nasuh Bey dışında Zekâ Bey adında biri daha vardır. Zekâ Bey, romanda birçok açıdan Nasuh Efendi ile tezat oluşturur.
Nasuh, birçok açıdan ideal bir Türk gencidir. Yabancı dil bilmeyen, kadınlarla laubali ilişkiler kuran, herkesi gevezelikleri ile rahatsız eden, eğlence düşkünü Zekâ Bey ise Batılıların türlü önyargılarla kafalarında çizdikleri Doğulu bir erkeğin vücut bulmuş hali gibidir.
Nasuh, bilgi ve birikimiyle kısa sürede Batılı yolcuların dikkatini çeker. Yolculuk ilerledikçe de ona Doğu medeniyeti ile ilgili birçok soru sorulur. Genç adam, bu soruların hepsine mantıklı cevaplar vererek onları etkilemeyi başarır.
Önce Marsilya’ya oradan da Lyon’a geçen Nasuh, gemide olduğu gibi birçok insanla konuşma fırsatı yakalar. Bu sayede karşılaştığı insanların hem iyi hem de kötü taraflarını görme fırsatı bulur. Uzun süren bir yolculuktan sonra nihayet Paris’e varır. Paris’te yapacağı iş, orada gördüklerini yazıp İstanbul’da anlaştığı birkaç matbaaya göndermektir.
Zamanının önemli bir kısmını Paris’in büyük kütüphanelerinde geçirir. Çalışmalarından arta kalan zamanlarda ise Paris’te edindiği çevresiyle zaman geçirir. Nasuh, gözlemlerinde Paris’in güzel ve üstün taraflarını göstermeyi de ihmal etmez. Bu arada kendisine özellikle İslamiyet’in kadına ve evlilik kurumuna bakışı ile ilgili sorular sorulur. Nasuh’un açıklamalarından sonra önceleri söylenen alaylı sözler yerini iltifatlara bırakır. Sadece kendi kültürünü anlatmakla kalmayan Nasuh, iki kültürün ahlak anlayışlarını mukayese ederek onlarda gördüğü yanlışları da ifade eder.
Nasuh, roman boyunca birçok kadından da ilgi görür. Bunlardan biri de Nasuh’un yardım ettiği Virginie’dir. Yoksul ve kimsesiz olan Virginie, İslam dini hakkında yeterince bilgi sahibi olmamasına rağmen Nasuh’un karakterine ve ahlak anlayışına hayran olarak kendi rızasıyla Müslüman olur. İki genç sonunda evlenir. Ülkesini özleyen Nasuh, Virginie’yi de yanına alarak İstanbul’a döner.

Ahmet Mithat Efendi’nin 1910 tarihli romanı.
Eser, kıskanç bir kadının iftirası yüzünden sürgüne gönderilen bir gencin öyküsüdür. 

Esere “yanlış Batılılaşma” teması hakimdir.
Romanda Ahdiye ve Nurullah adlı karakterler geleneksel ve millî değerlere bağlı kişiler olarak verilir.
Nurullah’a aşık olan Ceylan ise Batılı tarzda yetişmiş, gerçek ismini (Ayşe) gizleyecek kadar özüne yabancılaşmış bir tiptir.
Roman, kültürel çatışmaların yönlendirdiği bir aşkı anlatsa da II. Abdülhamit döneminin siyasi ve sosyal sorunlarına da temas eder.
Yazarın son romanı olmasına rağmen eser, yapı bakımından önceki eserlerinden pek farklı değildir. Yazar, yine olayların akışını keserek çeşitli konularda (konak hayatı, düğü eğlenceleri, terbiye, hafiyeler, jurnaller, kitap yasakları vb.) görüşlerini ortaya koymuştur.

roman nedir-roman türü-roman türünün gelişimi- roman terimleri-romanlar-tarihi roman-macera romanları-aşk romanları-polisiye romanlar-peymi safa-psikolojik tahlil romanları-sosyal romanlar-töre romanları-nehir roman-tezli roman-yılanların öcü-sinekli bakkal-

R O M A N :

Roman,Latincede, yazı parçası anlamına gelir. Roman sözcüğü eski Roma’da bozulmuş Latinceye verilen ad olarak kullanılırken daha sonra yaşanmış bir olayı hikâye etme anlamında kullanılmaya başlanmış; günümüzde ise, yaşanmış ya da yaşanabilir olayları, yer, zaman, çevre ve insan unsurlarına dayanarak, geniş bir bakış açısıyla anlatan yazı türüne roman denmektedir.

Konusu insan ve dünyadır. Gerçek yaşamı yansıtmaya çalışır. Anlattığı olay, çevre ve kişiler, yaşamdan alınır. Olay ve kişileri ayrıntılı anlatma, tahlil ve tasvirlere çok yer verme, bir ana olay etrafında bir çok küçük olaya yer verme bakımından hikâye türünden ayrılır.

ROMAN TÜRÜNÜN TARİHİ GELİŞİMİ:

Roman türünün ilk örneğini ilk defa 16. Yüzyılda İspanyol yazar Miguel de Cervantes, Don Kişot adlı eseriyle vermiştir. 17. Yüzyılda Madam de la Fayette, “Princesse de Clevs” adlı eseriyle ikinci roman yazarı olmuş aynı zamanda bu eseri psikolojik roman türünün ilk örneği kabul edilmiştir. 19.yy’da. gelişen romantizm ve realizm akımları bu türün de gelişmesinde etkili olmuştur.
Türk Edebiyatında daha önceleri bu türün yerini tutan mesneviler vardı. Batılı anlamdaki roman türü bizde önce çevirilerle başlar. İlk olarak Yusuf Kâmil Paşa Fransız yazar Fenelon’dan “Telemaque” adlı eseri dilimize çevirmiş ; sonra Wictor Hugo’dan Sefiller, Daniel Defo’dan Robinsun Crosoe ve Alexandre Dumas’dan Monte Criestodilimize tercüme edilmiştir. Bizde ilk yerli romanı Şemsettin Sami “Taaşşuk u Talat ve Fitnat” adıyla yazmıştır. Ahmet Mithat Efendi yüzlerce macera romanı yazar.Bu yüzden adı yazı makinesine çıkar.Ancak bunlar roman tekniği bakımından kusurlu eserlerdir.Daha sonra Namık Kemal “İntibah” adlı eseriyle ilk edebi roman örneğini yazmıştır. İlk köy romanı Nabizade nazım’ın “Karabibik”i olur.Halit Ziya Uşaklıgil “Mai ve Siyah”la ilk modern roman örneğini vermişlerdir. Bunları Recaizade Mahmut Ekrem’in yazdığı ilk realist romanımız “Araba Sevdası ” takip eder. Mehmet Rauf’un Eylül adlı romanı ,ilk psikolojik roman olurken ilk tarihi roman Namık Kemal’in “Cezmi”siyle kaleme alınır. Milli Mücadele döneminde Halide Edip “Ateşten Gömlek”, Yakup Kadri “Yaban” Reşat Nuri “Çalıkuşu” adlı romanlarıyla bu türü mükemmele ulaştırır.

ROMAN ÇEŞİTLERİ:

A ) KONULARINA GÖRE:

1. Tarihi Roman : Tarihteki olay ya da kişileri konu alan romanlardır. Yazar tarihi gerçekleri kendi hayal gücüyle birleştirerek anlatır. İlk örneği Valter Scott’un “Vaverley” adlı eseridir. Bunu Gogol’un “Toros Bulba” , Victor Hugo’nun “Notre Damın Kamburu” , A. Dumas’ın “Monte Criesto” ve “Üç Silahşörler” adlı eserleriyle devam ettirir. Türk edebiyatında ilk örneği Namık Kemal’in “Cezmi” adlı romanıdır. Nihal Atsız’ın “Bozkurtlar ” adlı serisi, Tarık Buğra’nın “Küçük Ağa”sı , Kemal Tahir’in “Yorgun Savaşçı”sı ve “Devlet Ana”sı tarihi roman türünün örnekleridir.

2 – Macera Romanı:Günlük hayatta her zaman rastlanmayan, şaşırtıcı, sürükleyici, esrarengiz olayları anlatan romanlardır Serüven Romanları da denir. Bir araştırma ve izlemeyi anlatan Polisiye Romanlar, alışılmışın dışında uzak yerleri ve yaşamları anlatan Egzotik Romanlar da bu gruba girer. Dünya edebiyatında R. L. Stevenson’un “Hazine Adası” Daniel Defo’nun “Robinson Cruseo”su Rudyard Kipling’in “Cangel Kitabı” Jonathan Swift’in ” Gülliver’in Seyahatleri” macera romanlarına örnektir.

Türk edebiyatında A. Mithat Efendinin “Hasan Mellah”, “Dürdane Hanım” adlı romanları, Peyami Safa’nın ” Cingöz Recai” serisi bu türün en tanınmış örnekleridir.

3) Sosyal Roman : İnsan yaşamınn sınırsız kültür birikimi içinde yer alan ve insanı derinden etkileyen toplumsal, siyasi olaylar, inançlar, gelenek ve görenekleri bazen eleştirisel, bazen de bilimsel açıdan ele alıp anlatan romanlardır Dünya edebiyatında : W. Hugo’nun “Sefiller”, Dostoyevski’nin “Suç ve Ceza”sı bu türün örnekleridir.

Türk edebiyatında Namık Kemal’in “İntibah”, R. M. Ekrem’in Araba Sevdası” A. Mithat Efendinin “Felatun Bey ile Rakım Efendi” adlı eserleri bu tür romanlardır. Cumhuriyet dönemim romancıları daha çok sosyal içerikli romanlara eğilmişler ve çok başarılı örnekler ortaya koymuşlardır.Orhan Kemal’in Baba Evi,Hanımın Çiftliği,Gurbet Kuşları” adlı eserleri, Yaşar Kemal’in “İnce Memed”i, Kemal Tahir’in “Rahmet Yolları Kesti” adlı eseri sosyal romanlardır.

Bir fikri savunup bilimsel verilerle olaya yaklaşan romanlara “Tezli Roman” denir. Yakup Kadri’nin “Yaban” romanı gibi. Toplumdaki inanç ve gelenekleri anlatan romanlara “Töre Romanı” denmektedir. Halide Edip’in “Sinekli Bakkal” adlı romanları töre romanı örneğidir. Bunlar farklı bir tür olmayıp sosyal romanın içindeki türlerdir.

4)– Psikolojik Roman ( Tahlil Romanı ) : Dış alemdeki olaylardan çok , kahramanların iç dünyasını, ruh hallerini ele alarak kişilerin toplumla ilişkilerini, bunların birbirinden nasıl etkilendiklerini anlatan romanlardır. İlk örneği: Madame de La Fayette’in “Prencesse de Clevs” adlı romandır. Bizde ilk psikolojik roman denemesi Nabizade nazım’ın yazdığı “Zehra” adlı roman olsa da bu eser başarılı olmamış ve ilk psikolojik roman Mehmet Rauf’un “Eylül”ü olmuştur. Batılı anlamda ilk psikolojik tahlil romanı ise peyami Safa’nın “9. Hariciye Koğuşu”dur. Peyami Safa’nın “Matmazel Noralya’nın Koltuğu”, “Bir Tereddütün Romanı” adlı eserleri de psikolojik romanlardır.

5) Otobiyografik Roman: Yazarın kendi yaşamın anlattığı romanlardır. Dünya edebiyatındaki örnekleri Tolstoy’un “Yaşayan Ölü” , ” Çocukluk” adlı eserleridir.Bizde iseYakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Anamın Kitabı” Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” bu türün örnekleridir.

NEHİR ROMAN : Bir kişinin, bir toplumun hayatındaki gelişmeleri ya da tarihi bir olayı birden fazla cilt halinde anlatan romanlardır.

Tarık Buğra’’nın “Küçük Ağa”, “Küçük Ağa Ankara’da” , “Firaun İmanı”; Nihal Adsız’ın “Bozkurtlar “ , “Bozkurtların Ölümü”, “Bozkurtlar Diriliyor” romanları gibi.

B) KONULARIN İŞLENİŞİNE GÖRE ROMANLAR:

1 – Romantik Roman . Romantik akıma uygun olarak, duygu ve hayallerin ön plânda olduğu romanlardır.( İntibah, Eylül, Mai Ve Siyah gibi. )

2 – Realist Roman : Gerçekçi akıma uygun olarak gözlem ve deneyimin duygu ve hayalden daha ön plânda olduğu akımdır İlk örneği R. M. Ekrem’in Araba Sevdası .

3 – Natüralist Roman: Bilimsel araştırmalara bağlı kalarak kahramanlarını gözlemlerle seçen romanlardır.Emile ZOLA’nın Germinal adlı eseri ve bizde Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın eserleri naturalizme örnektir.