Mesnevilerin konusu aşk hikayeleri (Leyla vü Mecnun, Hüsrev ü Şirin), destanlar, kıssalar, dini, ahlaki ve tasavvufi konulardır. Ayrıca siyer, tarih ve manzum sözlük şeklinde mesneviler de vardır.

     Mesnevilerde genellikle aruzun kısa vezinleri kullanılır.
     Örneğin;
          mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün; 
          mef’ûlü mefâ’ilün fe’ûlün; 
          fâ’ilâtün fâ’ilatün fâ’ilün; 
          fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün.

     Hamse: Aynı şair tarafından yazılmış beş mesneviye denir. İran edebiyatında ilk hamse sahibi şair Genceli Nizamî’dir.

          Örnek-1: 17. Yüzyıl şairlerinden Nabî’nin “Hayriyye” adlı mesnevisinin “Matlab-ı Dâniş-i Envâ-i Ulûm” başlıklı 43 beyitlik bölümünden seçmeler

                   İlme sa’y eylememekden hazer it
                   İlm ü sa’y ikisi birdür nazar it

                   Bulamaz ilm bilâ-sây vücud
                   Biri gitse biri olur nâbûd

                   Dahi emr eyledi ol sâhib-i ilm
                   Mehdden lahde dek ol tâlib-i ilm

                   İlm bir lücce-i bî-sâhildir
                   Anda âlim geçinen câhildir

                   Cehle Hak mevt didi ilme hayat
                   Olma hemhâl-i gürûh-ı emvât

                   Bilmek elbette degül mi ahsen
                   Sorsalar ben onu bilmem dimeden

                   Etme âr öğren oku ehlinden
                   Her şeyin ilmi güzel cehlinden

                   Cehldür ademe zindan-ı belâ
                   Ki düşenler göremez rûy-ı rehâ

                   Olmaya ilm kadar emr-i bülend
                   İlmden görmedi hiç kimse gezend

                   Ger re’âyâ vü gerek sâhib-i tâc
                   Lâ-büd olur ulemaya muhtâc

                   fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün


                                                          Nabî   

                   Açıklaması

Öğrenmeye çalışmamaktan sakın; ilim ve çalışmak, dikkat et, bunların ikisi birdir.

Çalışma yoksa, ilim de ortaya çıkmaz; biri olmazsa diğeri de olmaz.

İlim sahibi o zât (Hz. Muhammed s.a.v.) emretti; “Beşikten mezara kadar ilim öğrenmeyi talep et.”

İlim, kıyısı olmayan bir büyük denizdir;onda alim geçinen, ben bilirim diyen cahildir.

Allah, cahilliğe ölüm, ilme de hayattır dedi; öyleyse ölüler topluluğuyla birlikte olma.

Sordukları bir şeyi “bilmiyorum” demektense, “biliyorum” demek daha iyi değil mi?

Utanma, bilenlerden oku, öğren; bir şeyi bilmek, bilmemekten daha güzeldir.

Bilgisizlik, insan için bela zindanıdır; o zindana düşenler artık rahat yüzü görmezler.

İlim kadar yüce bir iş yoktur; ilimden hiç kimse zarar görmedi.

Gerek sıradan halk olsun, gerekse tac sahibi (padişah) olsun, mutlaka bilginlere muhtac olurlar.