– Türk Edebiyatı bu yüzyılda Anadolu’da büyük bir gelişme göstermiş, Divan edebiyatı kuruluş dönemini tamamlayarak klasik bir hal almıştır. Manzum-mensur pek çok konuda eserler yazılmış, edebiyat bir yükselme dönemine girmiştir. 14. yüzyıla göre daha çok divan yazılmıştır.
– 14. yüzyıldaki dinî-destanî mesnevilerin yerini bu asırda daha çok tarihî mesneviler almış, yapılan fetihleri anlatan gazavatnameler yazılmıştır.
– 15. yüzyılın ilk yarısında eserlerin dili açık ve sadedir. Şairler şiirlerini atasözleri, Türkçe tabirler, Türkçe redifler ve kafiyeler kullanmak suretiyle geliştirmeye çalışmışlardır.
– 15. yüzyılın ilk yarısında Anadolu’da edebiyat hayatı Osmanlılar’da daha verimlidir. Yıldırım Bayezid’in oğlu Emir Süleyman Osmanlı sarayında ilk defa şairleri toplamıştır. Özellikle Ahmedî ve Ahmed-i Daî ondan büyük ilgi ve destek görmüştür. Ahmed-i Dai Çeng-name adlı eserini, Ahmedi Tervihü’l-ervah adlı eserini, Mehmed ise Işk-name’sini Emir Süleyman’a sunmuştur. Süleyman Çelebi Mevlid‘ini onun zamanında yazmıştır.
Çelebi Mehmed dönemi (1413-1421):
Çelebi Mehmed 15. yüzyıl başlarında hükümdar olduğu zaman bazı şairler onun etrafında toplanırlar ve böylece Osmanlı’nın ilk şairleri yetişmeye başlar. O, hem şairleri himaye etmiş, hem de ilim ve sanat faaliyetlerine önem vererek telif ve tercüme eserlerin yazılmasını sağlamıştır.
Çelebi Mehmed, 1414 yılında Merzifon’da, 1420 yılında ise Bursa’da birer medrese kurmuş, Bursa’daki Yeşil Medrese zamanının en yüksek dereceli eğitim kurumu haline gelmiştir. Molla Hüsrev ve Molla Hayalî bu medresede ders vermişlerdir.
Çelebi Mehmed’in himaye ettiği şairler:
– Ahmedî
– Ahmed-i Dâî
– Şeyhî
Çelebi Mehmed’e takdim edilen eserler:
– Cemşid ü Hurşid – Ahmedî
– Ukûdü’l-Cevahir – Ahmed-i Dai tarafından Çelebi Mehmed’in oğlu Şehzade Murad için yazılmıştır.
– Harname – Şeyhî
– Halilname – Abdülvasi Çelebi
– Acâibü’l-Mahlukat – Rükneddin Ahmed tarafından tercüme edilmiştir.
– Kitabü’l-Müntehab fi’t-Tıp – Abdülvehhab bin Yusuf bin Ahmed el-Merdanî
II. Murad dönemi (1421-1451)
II. Murad döneminde Anadolu Türk birliğinin yeniden kurulmaya başlaması ve beyliklerin Osmanlı idaresine girmesi ile kültür, sanat ve edebiyat faaliyetleri de Osmanlı sarayına taşınmıştır.
II. Murad alimler ve şairler ile haftada iki gün görüşmüş, nerede hünerli bir sanatkar duysa ona iltifat ve ihsan etmiştir.
II. Murad hayırlarının çokluğundan dolayı “Ebu’l-Hayr” diye anılmıştır. Onun alimleri, şairleri, tarikatları desteklemesi, adına çok sayıda Türkçe eser yazılmasına, sanat ve kültür hareketlerinin gelişmesine neden olmuştur.
II. Murad, Osmanlılar’da ilk şiir söyleyen ve mahlas kullanan (Muradî) padişahtır.
II. Murad döneminin meşhur şairleri:
– Şeyhî: Şeyhî, Nizamî’nin Hamse’sinin Hüsrev ü Şirin mesnevisini tercümeye başlamış, biten kısımlarını II. Murad’a takdim etmiştir.
– Cemalî: Hüsrev ü Şirin’in zeylini Hüma ve Hümayun adlı mesnevisini II. Murad’a takdim etmiştir.
– Şemsî
– Nakkaş Safî
– Gelibolulu Za’îfî: II. Murad’ın seferlerini manzum olarak anlatan “Gazavat-ı Sultan Murad Han” isimli eseri yazmıştır.
– Bedr-î Dilşad: On bin beyitten fazla olan ansiklopedik tarzdaki “Murad-name” isimli eserini II. Murad’a sunmuştur.
– Muinüddin bin Mustafa: Mevlana’nın Mesnevisi’nin 1. cildini II. Murad adına manzum olarak tercüme edip 1436’da “Mesnevi-i Muradiyye” adıyla sultana sunmuştur.
– Aşık Ahmed: “Camiül Ahbar” adlı evliya tezkiresini II. Murad’a takdim etmiştir.
– Atâî
– Hüsamî
– Hassân
– Bursalı Ulvî
– Aşkî
II. Murad musikî ile de uğraştığı için Hızır bin Abdullah “Kitabül edvar”, Abdülkadir-i Meragî de “Mekasidül elhan” isimli eserlerini onun adına yazmışlardır.
II. Murad dönemi tercüme ve telif faaliyetleri:
– “Sî-name (İranlı şair Emir Hüseynî’ye ait)” Hümamî tarafından, “Camasb-name (İran edebiyatı-Danyal Peygamberin oğlu Camasb ve Şahmeran’ın hikayesi)” Abdî tarafından, “Gülistan (İranlı Sadi-i Şirazî’nin eseri)” Manyasoğlu Mehmed tarafından, “Gülşen-i Râz (İranlı Mahmud Şebüsterî’nin tasavvufi eseri)” Şeyh Elvan-ı Şirazî tarafından Farsça’dan Türkçe’ye tercüme edilerek II. Murad’a takdim edilmiştir.
– Kabus-name, II. Murad’ın emriyle Mercimek Ahmed tarafından 1432’de Farsça’dan Türkçe’ye çevrildi.
– Danişmend-name, Arif Ali tarafından sade bir Türkçe ile yeniden yazılmıştır.
– Mecm’atü’n-Nezair, nazire mecmualarının Anadolu’da yazılan ilk örneğidir. II. Murad devrinde Ömer bin Mezid tarafından derlenmiştir.
II. Murad dönemi dinî-tasavvufî hayat:
– Hacı Bayram-ı Veli
– Emir Sultan
– Eşrefoğlu Rumî
– Abdurrahim-i Rumî
– Yazıcıoğlu Mehmed
– Ahmed-i Bîcan
– Abdüllatif Kudsî
– Abdurrahman el- Bistamî
din ve tasavvuf alanında II. Murad döneminin önemli şahsiyetlerindendir.
Türk mutasavvıfı Hacı Bayram-ı Veli tarafından kurulan ilk Türk tarikatı “Bayramilik” ve Kadiriliğin bir kolu olan “Eşrefiyye” tarikatları II. Murad döneminde kurulmuştur.
II. Murad dönemi tarihçileri:
Aşık Paşazade (İlk Osmanlı tarihçilerinden)
Şükrullah (II. Murad’ın elçisi)
Oruç Bey
15. Yüzyıl Anadolu Sahası Türk Edebiyatı Şair ve Yazarları (1400-1450 arası)
Ahmed-i Dâî
Süleyman Çelebi
Abdülvâsî Çelebi
Şeyhî
15. Yüzyıl Anadolu Sahası Türk Edebiyatı (1450-1500 arası)
Hazırlayan: Hüseyin ARASLI