Edebî durum:
15. yüzyıl Azeri sahası Türk edebiyatı, sürekli savaşlardan doğan siyasi ve ekonomik buhranlar ve Sünnî-Şiî mezhep kavgaları nedeniyle verimli olamamıştır. Bu asırda Azeri sahasında Türk Edebiyatı adına gelişen olayları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür;
– Karakoyunlu hükümdarları İran edebiyatının gelişmesine yardımcı olurlarken diğer taraftan şair ve yazarları Türkçe eserler vermeye teşvik etmişlerdir. Karakoyunlu hükümdarı Cihanşah (öl. 1467) Hakîkî mahlasıyla Türkçe ve Farsça şiirler yazmıştır. Cihanşah Divanı‘nın bir nüshası British Museum’dadır.
– Akkoyunlu hükümdarı Sultan Yakub Türkçe ve Farsça şiirler söylemiştir.
– Hataî adlı bir şair, Akkoyunlu hükümdarı Sultan Yakub adına Türkçe bir Yusuf u Züleyha yazmıştır.
– Hamîdî, 15. asırda Şirvanşahların saray şairi iken Anadolu’ya gelmiş, bir müddet Kastamonu’da Candaroğlu İsmail Bey’in yanında kalmıştır. 1459’da İstanbul’a gelen Hamidi, Fatih Sultan Mehmet’ten büyük bir iltifat görmüş, ancak çekemeyenlerin iftiralarıyla Fatih’in gözünden düşüp Bursa’ya sürülmüş, II. Bayezid döneminde Bursa’da ölmüştür. Hamidi’nin Fatih’e sunduğu, şiirlerinin çoğu Farsça olan, içinde 240 beyitli Türkçe şiirler de olan bir divanı vardır.
– Bursalı Celil, Hamidi’nin oğludur. Hüsrev ü Şirin’i yazmıştır.
Habîbî:
– Azeri sahası Türk edebiyatında Nesimi ile Fuzuli arasında yetişen şairlerin ve 15. yüzyıl Azeri sahası Türk edebiyatının en önemli şairidir.
– Akkoyunlu hükümdarı Sultan Yakub’un himayesinde yetişmiş, sonra Şah İsmail’in himayesine girmiş, Şah İsmail tarafından “melikü’ş-şuara” ünvanıyla taltif edilmiştir.
– II. Bayezid zamanında İstanbul’a gelen Habibi, I. Selim zamanında İstanbul’da vefat etmiştir.
– Latifi, Aşık Çelebi ve Hasan Çelebi tezkirelerinde Habibi hakkında bilgi vermişler, onun ilim ve marifet sahibi bir kimse olduğunu, edası Acemane ve şiir üslubu aşıkane bir şair olduğunu belirtmişlerdir.
– Habibi’nin Divan’ı günümüze ulaşmamıştır ancak Fuad Köprülü 42 şiirini yayımlamıştır.
– Şiirlerinden Şii olduğu ve Hurufiliğe meyli bulunduğu anlaşılmaktadır.
15. Yüzyıl Anadolu Sahası Türk Edebiyatı (1400-1450 arası)
Hazırlayan: Hüseyin ARASLI