ÇAĞATAY ADI
“Çağatay”, Moğol İmparatoru Cengiz Han’ın ikinci oğludur. “Çağatay” sözünün Moğollarda kullanılması Çağatay’ın ölümünden (1242) sonra gerçekleşir. Çağatay’ın soyundan Barak’ın oğlu Duva Han zamanında “Çağatay” adı devletin resmî adı olarak kullanılır.
Aynı zamanda Maveraünnehir bölgesindeki Türklere ve Türkleşmiş göçebelere de bu isim verilmiştir. 13.-14. yüzyıllara ait Bizans kaynaklarında Batı Türkistan Türkleri için de bu ad kullanılır. Aksak Timur zamanında da Moğol İmparatorluğunun bütün ahalisi için “Çağatay” adı kullanılır.
Çağatay Türkçesi veya Çağatayca ile kastedilen, Orta Asya Türk-İslam yazı dilinin Karahanlı ve Harezm-Altınordu Türkçelerinin devamındaki yazı dilidir. Bu yazı dili klasik şeklini Ali Şir Nevaî ile almıştır.
Çağatay Türkçesi, Orta Asya Türk devletlerinde 19. yüzyılın sonuna kadar edebiyat, yazı ve diplomasi dili olarak kullanılmıştır. Osmanlılarda ve Avrupa Rusya’sında da Oğuzlar dışındaki Müslüman Türklerde bir çok şair Çağatayca’ya özenmiş ve bu dilde eserler vermiştir.
Çağatay Türkçesi için 15. ve 16. yüzyıllara kadar kullanılan terimler; Türk tili, Türkî til, Türk lafzı, Türk elfazı, Türkçe, Türkçe til.
– 15. yüzyılda Ali Şir Nevai “Muhakemetül Lugateyn”de Çağatay lafzı
– 17. yüzyılda Ebul Gazi Bahadır Han “Şecere-i Türk”te Çağatay Türkîsi
– 18. yüzyılda Mirza Mehdi Han “Senglah” adlı sözlüğünde Lugat-i Türk ve Lugat-i Çağatay
terimlerini kullanmışlardır. Ali Şir Nevai’nin çağdaşı olan veya daha sonra gelen bazı yazarlar ise bu dile lugat-i Nevaî demişlerdir.