Aşık Paşa Garib-nâme “Kim alursa bu kitabı yâdına”

Karamanoğlu Mehmed Bey’in 13 mayıs 1277’de “Şimden gerü hiç gimesne divanda, dergahda, bergahda, mecliste, meydanda ve dahi her yerde Türk dilinden özge söz söylemeye” şeklinde ferman buyurması, dönemin şair ve yazarlarının Türkçe eser yazmalarında etkili olmuştur. Bu dönemin Türkçe önderlerinin başlıcaları Gülşehrî (öl. 1317), Yunus Emre (öl.1320) ve Aşık Paşa (öl. 1322)’dır. Bu şairlerden Aşık Paşa’nın 10613 beyitli Garib-name isimli mesnevisi, 14. yy’ın en büyük mesnevisidir. Aşık Paşa bu eserinde Türkçenin Arapça ve Farsçadan farkının olmadığını, her dilin doğruyu ve güzeli anlattığını belirtmiştir. O dönemde diğer dillerdekine benzer gramer kuralları tesbiti, sözlük yazımı vb çalışmaların Türkçe üzerinde olmamasından yakınan Aşık Paşa, Türkçeye ilk sahip çıkanlardan biridir. Aşağıda Garib-name’den alınan bir bölüm bu durumdan basetmektedir.

   

     Kim alursa bu kitâbı yâdına

     İre cümle ma’ninün bünyâdına

     Gerçi kim söylendi bunda Türk dili

     İlla ma’lûm oldı ma’nî menzili

     Çün bilesin cümle yol menzillerin

     Yirmegil sen Türk ü Tâcik dillerin

     Kamu dilde var-ıdı zabt u usûl

     Bunlara düşmiş idi cümle ukûl

     Türk diline kimsene bakmaz-ıdı

     Türklere hergiz gönül akmaz-ıdı

     Türk dahi bilmez idi ol dilleri

     İnce yolı ol ulu menzilleri

     Bu Garib-name anın geldi dile

     Kim bu dil ehli dahi ma’ni bile

     Türk dilinde ya’ni ma’nî bulalar

     Türk ü Tâcik cümle yoldaş olalar

     Yol içinde birbirini yirmeye

     Dile bakup ma’niyi hor görmeye

     Tâ ki mahrum kalmaya Türkler dakı

     Türk dilinde anlayalar ol Hak’ı

     Kamu dilde var-durur ma’ni sözi

     Görene gizlü degül ma’nî yüzi

     Ma’ni ehli ma’ninün kadrin bilür

     Kanda kim bulsa ana rağbet kılur

     Çok acayib çok garayib kimseler

     Söylenür dilde neler vardur neler

    

     Ma’niyi bir dilde sanman siz hemân

     Cümle diller anı söyler bî-gümân

     Cümle dilde söylenen ol söz-durur

     Cümle gözlerden görenlere göz-durur