Cümle Türleri – PDF – Slayt

 a. Fiil Cümlesi
b. İsim Cümlesi
2. Dizilişine Göre Cümleler
a. Kurallı Cümle
b. Devrik Cümle
c. Eksiltili Cümle
3. Anlamına Göre Cümleler
a.Olumlu Cümle
b.Olumsuz Cümle
c.Soru Cümle
4. Yapısına Göre Cümleler
a. Basit Cümle
b. Birleşik Cümle
    b1. Girişik Birleşik Cümle
    b2. Şartlı Birleşik Cümle
    b3. Ki’li Birleşik Cümle
    b4. İç İçe Birleşik Cümle
c. Sıralı Cümle
d. Bağlı Cümle

 

1.
Yüklemine Göre Cümleler

a. Fiil Cümlesi:  

Yüklemi fiil olan cümlelerdir.

• Sonunda sıra sana da geldi.  (Fiil cümlesi)
• Puanı görünce babamın gözleri doldu. (Fiil
  cümlesi) 

b) İsim Cümlesi: 

Yüklemi isim ya da isim soylu bir kelime olan cümlelerdir.

• Aslında sen iyi bir insansın.  (isim cümlesi)
• Buraları satın alan kişi, oymuş. ( Yüklem zamirdir. Zamir isim
  soylu bir kelime olduğu için isim cümlesi)
• Bu sınıfın erkekleri aslan gibiydi. (Yüklem bir edat
  öbeğidir. Edat isim soylu bir kelime olduğu için isim cümlesi)
• Benim görevim, seni buraya getirmekti. (Yüklem bir
  isim-fiildir yani fiilimsidir. Bu yüzden isim cümlesi)

 

2. Dizilişine Göre Cümleler

a. Kurallı Cümle: 

Yüklemi sonda olan cümledir.

• Beni sabah uyandıran, bu saattir. (Yüklem sondadır.
  Kurallı cümle)
• Erken vakitte uyanmak ve spor
  yapmak bana iyi geldi.  (yüklem sondadır. Kurallı cümle)

b. Devrik Cümle: 

Yüklemi sonda olmayan cümledir.

• Getiriyorum bütün güzel günlerimi gözümün önüne.  (Yüklem baştadır. Devrik cümle)
• Hepimizi nasıl da eskitti bu köhne gemi. ( Yüklem
  ortadadır. Devrik cümle)

c. Eksiltili Cümle:  

Yüklemi olmayan cümledir.

• Ah şu sınav bir… (Eksiltili
  Cümle)
• Ailesini bu güzel günde mecburen
  orada… (Eksiltili Cümle)
• Yaşamak bu zamanda zor bir
  umut.  (Eksiltili bir cümle değildir.
  Cümlenin yüklemi var ancak ismi yüklem yapan ek-fiil eki –dir düştüğü için
  eksiltili cümle sanılabilir. Ancak cümlenin yüklemi vardır.

3. Anlamına Göre Cümleler

Olumsuzluk ekleri: -me, -ma, -mez, -maz, -sız, -siz

Olumsuzluk kelimeleri: değil, yok.

a. Olumlu Cümle: 

Herhangi bir olumsuzluk eki ya da kelimesi içermeyen cümledir.

• Söz verdiği her şeyi tek tek
  tamamladı. (olumlu cümle)
• Adam genç yaşında kanser oldu. (olumlu
  cümle)
• Bütün bu malları kaybetmesinin
  tek sebebi kumardı. (olumlu cümle)

(ikinci ve üçüncü örneklerdeki ifadeler içerik olarak olumsuz olsa da
cümlenin olumsuz olması için gereken olumsuzluk eki veya kelimesi olmadığı için
olumlu cümle sayılır.)

b. Olumsuz Cümle: 

Olumsuzluk eki ya da olumsuzluk kelimesi içeren cümlelerdir.

• Elinden geleni yapmasına rağmen
  olmadı. (Olumsuz Cümle)
• Sen kötü bir insan değilsin. (Olumsuz
  Cümle)
• O tam bir vicdansızdı. (Olumsuz
  Cümle)

Biçimce olumlu, anlamca olumsuz cümle: 

Herhangi bir olumsuzluk eki veya kelimesi içermediği halde cümledeki durumun gerçekleşmediğini, gerçekleşmeyeceğini ifade eden cümlelerdir.

• Çocuk ne söz dinledi ne iki laf
  etti.
• Bu saatten sonra patronu kim dinler!

Biçimce olumsuz, anlamca olumlu cümle:  

İki olumsuzluk ek ya da kelimesinin kullanıldığı ancak sonuç olarak cümledeki ifadenin gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini anlatan cümlelerdir.

• Eğitim sisteminin problemlerini
  bilmiyor değil.
• Biz de çalışmıyor sayılmayız.

c. Soru Cümlesi: 

Soru anlamı içeren cümlelerdir.

• Kitabın sonunu merak ediyor
  musun?
• Bu şehir hakkında neler biliyorsun?

Gerçek Soru Cümlesi: 

Yöneltildiği kişiden cevap bekleyen cümlelerdir. Yukarıdaki iki örnek de cevap beklediği için gerçek soru cümleleridir.

• Okumayı neden bu kadar çok
  seviyorsun?

Sözde Soru Cümlesi: 

Yöneltildiği kişiden cevap beklemeyen soru cümleleridir. Bu cümlelerin içinde soru anlamı olduğu için sonlarına soru işareti konur.

• Annenin sözünü nasıl dinlemezsin?
• Bunca yorgunluktan sonra kim
  spora gidecek?

 

4. Yapısına
Göre Cümleler:

1. Basit Cümle: 

Tek
yüklemli ve tek yargı barındıran cümlelerdir. Yargı cümlede genellikle fiilde,
fiilimside ve -isim cümlelerinde- oluş bildiren yüklemde bulunur.

• Bu bina bir zamanlar bizim aileye
  aitti.
• Yarın çarşıya ben de sizinle
  geleceğim.

2. Birleşik Cümle: 

İçinde
yan cümle barındıran iki yargılı cümlelerdir. Farklı şekillerde yapılırlar:

a. Girişik Birleşik Cümle:  

İçinde
fiilimsi geçen iki yüklemli cümlelerdir. Cümlede kaç fiilimsi varsa o kadar yan
cümle var demektir.

• Sorunu anlamak birçok konunun merkez noktasıdır. 
• Onunla konuşup sana haber vereceklermiş.

Dikkat: Cümlede bulunan fiilimsi yüklemin içinde olursa o cümle
girişik birleşik cümle olmaz.

• Tek isteğim senin iyi bir
  insan olmandır. (Altı çizili
  ifade yüklemdir. “Olman” kelimesi ise fiilimsidir.)

b. Şart Birleşik Cümle: 

Yan cümlesinde şart kipi eki -se, -sa
bulunduran cümlelerdir.

• Otobüs vaktinde gelirse hepimiz işe vaktinde
  gidebiliriz. (Altı çizili bölüm yan cümledir.)
• Sizinle çalışabiliriz siz de
  şartlarımızı kabul ederseniz. (Altı çizili bölüm yan cümledir.)

c. Ki’li Birleşik Cümle: 

Ki bağlacı kullanılarak yapılan birleşik
cümlelerdir. Bu cümlelerde yan cümle ki bağlacından sonra gelen bölümdür.

• Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini. (Altı çizili bölüm yan
  cümledir.)
• Bir de baktım ki yıllar birbiri ardına geçip
  gitmiş. (Altı çizili bölüm yan cümledir.)

NOT: Bazı kaynaklar ki
bağlacından dolayı bu cümle türünü aşağıda göreceğimiz Bağlı Cümle olarak kabul
etmektedir.

d. İç İçe Birleşik Cümle: 

Tırnak içinde alıntılanarak iç içe
verilen iki cümledir. Cümle Anlamı konusunda anlatılan Doğrudan Anlatım
cümleleri bu cümlelere örnektir.

• Büyük yazar “Eserlerimin hemen
  tamamı ilham değil çalışma ürünüdür.” dedi. (Altı çizili bölüm yan
  cümledir.)

Alıntı cümle tırnak içinde
verilmeyebilir. Bu durumda iç cümleden sonra sadece virgül işareti konur.

• Teselli olmak insanî bir
  ihtiyaçtır, sözüne her zaman inandım.

3. Sıralı Cümle: 

Noktalama işaretleriyle bağlanmış iki yüklemli
cümlelerdir.

• Çocuk raftan kitabı aldı, büyük
  bir merakla okumaya başladı.
• İstanbul, muhteşem tarihiyle onu
  büyülemişti; Ankara’da da Anıtkabir’de çok zaman geçirdi.

Sıralı cümlenin noktalama
işaretiyle bağlanan iki cümlesinin ortak ögesi varsa böyle sıralı cümlelere Bağımlı Sıralı Cümle, iki cümle
arasında ortak öge yoksa Bağımsız Sıralı
Cümle diyoruz.

Aşağıdaki cümlede özne (Bahar) ortak olduğu için Bağımlı sıralı
cümledir:

• Bahar bütün güzelliğiyle şehri
  kuşatmıştı, yeşilin her tonuyla ona renk katıyordu.

Aşağıdaki cümlede herhangi bir ortak öge olmadığı için cümle Bağımsız
Sıralı Cümledir.

• Şiir okura yeni duygular
  fısıldar, roman ise onu olaydan olaya taşır.

 

4. Bağlı Cümle: 

Bağlaçlarla bağlanan iki yüklemli cümlelerdir.
Sıralı Cümleden tek farkı noktalama işaretleri yerine bağlaç kullanılmasıdır.

• Baharın gelişine hepimiz
  seviniyorduk ama sınavın yaklaşması
  bizi strese sokuyordu.
• Kahramanımız güne başlamanın
  heyecanıyla yataktan kalktı ve gece
  yarım bıraktığı işleri yapmaya koyuldu.

Bağlı cümlenin bağlaçla bağlanan
iki cümlesinin ortak ögesi varsa böyle sıralı cümlelere Bağımlı Bağlı Cümle, iki cümle arasında ortak öge yoksa Bağımsız Bağlı Cümle diyoruz.

Aşağıdaki cümlede dolaylı tümleç (ona) ortak olduğu için Bağımlı Bağlı
cümledir:

• Ona yeni bir ziyaret planladı ve gördüklerini tek tek anlattı.

Aşağıdaki cümlede herhangi bir ortak öge olmadığı için cümle Bağımsız
Sıralı Cümledir.

• Türkçe okuma pratiğine bağlı bir
  derstir ancak Matematik işlem yeteneğinizi ölçer.

CÜMLE TÜRLERİ ÇIKMIŞ SORULAR

(I) Çiğdemlerden sonra gök
rengindeki elbisesiyle yeni açmış sümbül görünür. (II) Gözleri yaşlı, saçları
dağınık ve hâli perişandır. (III) Güzel kokusundan sarhoşa dönen şair, ona bu
gönül okşayıcı kokuyu nereden, hangi aktardan aldığını sorar. (IV) Sümbülün
verdiği cevap çiğdemin cevabına karşılık gelmektedir. (V) Önceleri ezel bağında
henüz açılmadık bir gonca olan ve güzel kokusunu sevgilinin rüzgârından alan
sümbül, bu bahar ülkesinden hicran sahiline atılmıştır.

1. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi, yüklemin türü bakımından
ötekilerden farklıdır? (2016 YGS)

A)I.   B) II.   
C)III.    D)IV.    E)V.

(I) Tasarladığım hikâye, zihnimde
cümleler ve algılar hâlinde dönüp dolaşarak gelişirken her şeyi bir kenara
bırakıp masanın başına oturmam için beni zorluyor. (II) Hikâye, bilgisayarda
bir cümle hâlinde başlanmış duruyor ve ben, zihnimin bir yanında o hikâyeyi
geliştiriyorum. (III) Masamın çekmeceleri, çantamın gözleri hatta ceplerim veya
masada karşımda duran pano, küçük kâğıtlara yazılmış notlarla doluyor bu arada.
(IV) Defalarca oturuyorum bilgisayarın başına hikâye için, yazdıklarımı
defalarca yeniden ele alıyorum. (V) Hikâye bazen tamamlanmak üzereyken çöpe
atılıyor bazen de başlangıçta tasarlanandan çok farklı bir içerik ve biçim
kazanıyor.

2. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda
verilenlerden hangisi  yanlıştır? (2014
LYS)

A) I. cümle, girişik birleşik bir
cümledir.
B) II. cümle, özneleri ortak
birleşik bir cümledir.
C) III. cümle, devrik bir fiil
cümlesidir.
D) IV. cümle, sıralı bir
cümledir.
E) V. cümle, yüklemi şimdiki
zamanda çekimlenmiş kurallı bir cümledir.

 

(I) Almanya’nın Berlin kentinde
bir kooperatif “Devrilen Ağaçlardan Halk Kitaplığı Yapma Kampanyası” başlattı.
(II) Bu kampanyaya katılmak isteyenler, fırtınadan veya yağmurdan devrilen
ağaçların gövdelerini raf şeklinde oyup bunları kaldırımlara yerleştiriyorlar.
(III) Raflara, takas edilecek kitapları koyuyorlar. (IV) Berlin halkı da
içlerinden okumak istediklerini alıp yerine kendi kitaplarından birini
bırakıyor. (V) Bu, “Eğitim İçin Sürdürülebilir Gelişme Projesi”nin bir parçası
olarak devlet tarafından desteklenen bir kampanyadır.

3. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda
verilenlerden hangisi yanlıştır? (2013 YGS)

A) I. cümle, içinde belirtisiz
nesne olan bir fiil cümlesidir.

B)II. cümle, özne ve yüklemden
oluşan kurallı bir cümledir.
C)III. cümle, nesnesi sıfat
tamlaması olan birleşik bir cümledir.
D)IV. cümle, içinde isim
tamlaması bulunan olumlu bir cümledir.
E)V. cümle, yüklemi ek eylemle
çekimlenmiş bir cümledir.  

CEVAPLAR: 1B, 2B, 3B

Cümle Türleri Slayt ve PDF Ders Notunu İndir