Fiilde Yapı konusuyla ilgili kendi hazırladığım ders notu ve slaytı paylaşıyorum. Fiilde Yapı konu anlatımı, basit fiilleri, türemiş fiilleri birleşik fiilleri tek tek ele alıyor. Örneklerle konu iyice açıklanıyor. Sonra ise sorularla konunun anlaşılması pekiştiriliyor. Sınıfta kullanım için ve proje ödevi için hazır bir çalışma. Herhangi bir kopya içerik yoktur. Konu anlatımı, örnekler ve slayt tamamen bana aittir. Slayta konu anlatımının sonuna eklediğim renkli bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
Sözcük türlerinde yapı denilince üç kelime aklımıza gelmeli: Basit, türemiş ve birleşik. Fiilerde de bu durum geçerlidir.
Yapısına göre fiiller üç grupta incelenir:
Herhangi bir yapım eki almamış fiillerdir. Fiile zaman-dilek anlamı katan kip ekleri, kişi anlamı katan şahış ekleri yapım eki değildirler. Bu ekler, çekim ekleridir. Bu yüzden basit fiil bu ekleri alabilir.
Örnek:
Yapım eki almış fiillerdir.
Yapım eki eklendiği sözcüğün anlamını eski sözcükle anlam bağı devam etmekle beraber önemli ölçüde değiştiren eklerdir.
ÖRNEK:
Türemiş fiiller iki şekilde yapılır:
2. Fiilden fiil yapım ekleriyle
DİKKAT:
Bir fiil birden fazla yapım eki alabilir.
Örnek: Sınavı başlatıyoruz. Baş-la-t-ı-yor-uz
Başkasını karıştırmasınlar. Kar-ış-tır-ma-sın-lar
Birden fazla sözcükten oluşan fiillerdir. Bu sözcüklerden en az biri fiil olmalıdır.
Birleşik fiiller üç şekilde yapılır:
a. Kurallı birleşik fiiller
b. Anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller
c. Yardımcı fiille yapılan birleşik fiiller
İki fiilin birleşmesiyle yapılır. Kurallı birleşik fiillerde ancak belirli fiiller ikinci fiil olarak kullanılabilir.
Fiile ikinci fiil olarak –ebilmek fiilinin eklenmesiyle yapılır. Fiile gücü yetme, olasılık, rica ve izin gibi anlamlar katar.
DİKKAT: Yeterlilik fiillerinin olumsuz şekli iki yolla yapılır.
Örn: *Soruyu çözemeyebilirim/çözemem.
*Leyla eve uğramayabilir/uğrayamaz.
Fiile ikinci fiil olarak –ivermek fiilinin eklenmesiyle yapılır. Fiile çabukluk, kolaylık, aniden, ansızın gibi anlamlar katar.
Fiile ikinci fiil olarak –egelmek, -edurmak –ekalmak fiillerinin eklenmesiyle yapılır. Fiile devam etme katar.
Fiile ikinci fiil olarak –eyazmak fiilinin eklenmesiyle yapılır. Fiile gerçekleşmeye çok az kalma, neredeyse gibi anlamlar katar.
İçinde bir fiil bulunan sözcük gruplarıdır. Grubun içindeki sözcüklerden en az biri gerçek anlamından uzaklaşarak yeni anlam kazanmasıyla oluşur. Bu birleşik fiiller zaman içinde kullanıla kullanıla kalıplaşır. Gruptan hiçbir sözcük değişmeden günümüze kadar ulaşır.
Örnek:
İsim soylu bir sözcükten sonra etmek, olmak, eylemek, kılmak, buyurmak gibi fiillerin gelmesiyle yapılırlar.
Örnek:
(Soruların çözümü alttadır.)
1. Aşağıdaki altı çizili fiillerden hangisi yapısı bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) Bu cümlenin büyük bir şefkat ve sadelikle söylenmiş olması beni çok etkiledi.
B) Fakat çocuk korkup ağlamaya başladı.
C) Charlotte ve ben buna çok şaşırdık.
D) Gitti hemen elini yüzünü soğuk suyla yıkadı.
E) Orada öylece durup onları izledim.
2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birleşik eylem kullanılmamıştır?
A) Sorun insanın güçlü ya da zayıf oluşu değil, acılarının ölçüsüne katlanıp katlanamadığıdır.
B) Gencin sürekli tekrarladığı sözler kıza umut veriyor.
C) Arzularının daha da körüklenmesine ve ruhunu arzularının yönetmesine yol açıyordu.
D) Sonunda tüm heveslerini kucaklamaya hazır olduğu anda sevgilisi onu terk etti.
E) Önündeki koca dünyayı ve ona yeniden umut olabilecek fırsatları göremiyor.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı yolla oluşturulmuş bir birleşik fiil vardır?
A) Kimi zaman yorgunluktan uyuyakalırsın.
B) Bu eziyete mezardan başka bir son göremiyorum.
C) Seyirciler filmi seyrederken, biz çayları hazır edelim.
D) Bir bu işi yıllardır böyle yapageldik.
E) Öyle bir cevap karşısında donakaldım.
1. soru: Cevap D seçeneğidir. Yıkadı fiili basit bir fiildir.
Yıka-dı şeklinde ayrılır. Diğer fiiller ise türemiş fiillerdir. Etki-le,
baş-la, şaş-ır, iz-le şeklinde yapılarak türemişlerdir.
2. soru: Cevap A seçeneğidir. B seçeneğinde umut veriyor ve C
seçeneğindeki yol açmak deyimleşmiş
birleşik fiillerdir. D seçeneğindeki terk etti yardımcı fiill yapılan bir
birleşik fiildir. E seçeneğindeki göremiyordu ise kurallı birleşik fiillerden
yeterlilik fiilidir. A seçeneğinde ise fiile yer verilmemiştir. Fiilimsi
kullanılmıştır.
3. Soru: Cevap C seçeneğidir. Diğer dört seçenekteki birleşik fiiller
kurallı birleşik fiilleri iken C seçeneğindeki hazır edelim fiili yardımcı
fiille yapılan bir birleşik fiildir.
Fiillerle ilgili diğer dosyalarımız: