Gazelde şairler mahlaslarını genellikle son beyitte kullanmışlardır.
Gazelde konu bütünlüğü şart değildir, her beyitte farklı bir konu ele alınabilir. Ancak bütün beyitlerinde aynı konunun işlendiği gazeller de vardır. Bu tür gazellere “yek-âhenk gazel” denir.
Aruz vezninin her kalıbıyla yazılabilen gazel, divan şairlerinin çok tercih ettikleri bir nazım şeklidir. Beyit sayısı sınırlı olduğu için şairler gazel yazarken bütün edebiyat hünerlerini, sanat güçlerini sergilemeye çalışmışlardır. Bu sebeple Türk edebiyatında en usta şairler aynı zamanda gazelde çok başarılı olanlardır.
Gazelin beyitlerinin isimlendirilmesi:
1- Matla: Gazelin ilk beytidir. Mısraları birbiriyle kafiyelidir.
2- Beytü’l-gazel: Gazelin en güzel beytidir. Buna “şah beyit” de denir.
3- Makta: Gazelin son beytidir.
Örnek:
Fazl-ı Hakk u himmet-i cünd-i ricâlullah ile
Ehl-i küfrü ser-te-ser kahr eylemekdür niyyetüm
Enbiyâ vü evliyâya istinâdum var benüm
Lütf-i Hak’dandur hemân ümmîd-i feth u nusretüm
Nefs ü mâl ile n’ola kılsam cihanda ictihâd
Hamdü lillâh var gazâya sad-hezâran rağbetüm
Ey Mehemmed, mu’cizât-ı Ahmed-i muhtâr ile
Umarum gâlib ola a’dâ-yı dîne devletüm
fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün
Avnî (Fatih Sultan Mehmed)
Açıklaması:
Niyetim “Allah yolunda cihad ediniz” emrine uymaktır. Gayretim ise İslam dinine bağlı olmanın getirdiği gayretten başkası değildir.
Niyetim Allahü Teala’nın fazlı ve rical-i gayb ordusunun himmeti ile kafirleri baştan başa kahr eylemektir.
Peygamberler ve velîler benim dayanağımdır. Fetih ve yardım ümidim sadece Allah’ın lütfundandır.
Can ve mal ile dünyada cihadda bulunsam ne olacak. Hamd olsun Allah’a, gazâya yüzbinlerce rağbetim var.
Ey Mehmed! Ahmed-i Muhtar’ın (Resulullah s.a.v.) mucizeleri sayesinde devletim din düşmanlarına galip gelecektir.