BAB
Bir edebi eserin düzenlenmesinde, konuların ele alınıp
işlenmesine göre ayrıldığı bölümlerden en geniş olanı.
BÂDE
Üzüm şarabı. Ama tasavvuf edebiyatında aşk anlamındadır.
BAHR-I TAVÎL
BALAD
Üç uzun bir kısa bendden oluşan Batı edebiyatı nazım türü.
Uzun bendlerin dize sayısı 6-10 arasında değişir. Kısa bend ise 4-5 dizedir. Bu
bend tanrıya, krala, prense ithaf bendidir. Her bendin sonundaki mısra bir tür
nakarattır. Masal ve hikaye niteliğindeki bendleri ele alıp işleyen, kısa ve hikayesi
olan şiirlerdir.
BASİTNAME
Divan edebiyatında yalın Türkçe ile yazılmış gazeller.
Bunlara Türkî-i basit gazel de denir. Basitnamelerde Arapça ve Farsça
sözcüklerle tamlamalar çok azdır. Örneğin:
Düşdi bu gönlüm sana hey sevdüğüm
N’ola yakışsan bana hey sevdüğüm
Çün seve geldi seve gider seni
Bu gönül önden sona hey sevdüğüm
Ayruluk derdi bana bir bun durur
Kim döyer imdi buna hey sevdüğüm
Turmadım uçmak diler gönlüm kuşı
Yüce köşkünden yana hey sevdüğüm
Yüzüni gözler güzel bu uyüzden ay
Giceler kalur tana hey sevdüğüm
Ağzını öpmek ana ol kim senün
Söğme yok yire ana hey sevdüğüm
Cânı dahi bir kez ana hey sevdüğüm
Edirneli Nazmi
BEDÎ
Sözü, kulağa hoş gelecek ve ruha heyecan verecek şekilde
güzelleştirme yollarını gösteren bilim. İlm-i bedî de denir. Bu isim altında
toplanan sanatlar iki gruba ayrılır:
Sözle ilgili sanatlar (Sanayi-i lafziye): Cinas, iştikak,
seci, kalp, tedvir, aks, teddil, tasri, tarsi gibi.
Anlamla ilgili sanatlar (Sanayi-i mâneviye): İlhan, tevriye,
tenasüp, mübalağa, leff ü neşr, tensik, mügalata-i mâneviye, tecahül-i ârif,
hüsn-i ta’lil, tezat, istifham, rücu, tekrir, telmin, insal-i mesel, istidrak,
tevcih, iktibas gibi.
BELÂGAT
Düzgün ve yerinde söz söyleme sanatı. Sözün düzgün, açık,
anlaşılır, güzel olmasını, söyleme nedeniyle, söylenene göre düzenlenmesini
öğreten bir bilimdir.
BERÂAT-I İSTİHSAL
Sözün başında eserde anlatılanları belirten sözcük ya da
söyleyişler. Berâat üstün gelmek, istihsal yeni ayın görünmesi, yağmurun
yağması, çocuğun doğarken çığlık atması anlamlarına gelir. Bu edebi sanata
hüsn-i ibtida adı da verilir. Amaca iki yolla ulaşılır. Bir ilişki kurularak ya
da ilişki kurulmadan. İlişki kurulmasına tahallüs, kurulmamasına iktidab denir.
Sinan Paşa’nın Tazarru’namesi, Fuzuli’nin Hüsn’ü Aşk’ı, Cevdet Paşa’nın
Belagat-ı Osmanniye adlı eserlerinde bu sanatın güzel örnekleri vardır.
BERCESTE
Öz, güzel, latif, ince anlamlı, kolayca hatırlanan, yapısı
sağlam dize ya da beyit. Dize için daha çok mısra-ı berceste, beyit için de
beyt-i berceste tanımlamaları kullanılır. Genel anlamda bir şiirdeki en güzel
dize ya da beyit de denebilir. Bazı berceste örnekleri:
Uyduk dil-i divâneye dil uydu hevâya
Ruhi
Su uyur düşmen uyur hasta-i hicrân uyumaz
Şeyh Gâlib
Çeşmini gördüm unutdum derdi de dermânı da
Şeyh Gâlib
Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi
Muhibbî (Kanuni)
Şîrler pençe-i kahrımda olurker lerzân
Beni bir gözleri âhûya zebun etdi felek
II. Selim
BERDAR
Asılmış, darağacına çekilmiş. Divan ve tasavvuf edebiyatında
sevgilinin saçlarına vurulan “âşık”ı tanımlamak için kullanılır.
Örneğin:
Ayağı yire mi basar zülfine ber-dâr olanun
Zevk ü şevk ile virür cân ü seri döne döne
Necati
Dâr olam gerdâr olam ber-dâr olam mansûr olam
Yunus Emre
BEZM
Sohbet, muhabbet, içki meclisi. Daha çok divan edebiyatında
kullanılır. Tamlamalar halindedir. Örneğin bezm-i nûşânûş durmadan içilen
meclis demektir. Bezm-i vüslat kavuşma meclisidir. Bezm-i muhabbet aşk
meclisidir. Bezm-i mey içki meclisidir. Tasavvuf edebiyatında bezm-i elest
şekli kullanılır. Başlangıcı olmayan zaman demektir.
BİLADİYE
Beldeleri konu edinen edebi eserler. Sanatçılar gördükleri,
gezdikleri, sevdikleri ya da görmek istedikleri beldeleri nazım ya da nesir
şeklinde anlatır. Divan edebiyatında Ferdi, Derviş Ömer Efendi gibi şairlerin
biladiyeleri vardır.
BOZLAK
Halk edebiyatımızda bir ezgi türü. Konusunu aşiret
kavgalarından, kan davalarından, aşk maceralarından alır. Çoklukla Güney ve
Orta Anadolu bölgelerinde söylenir. Afşar bozlağı, Urum bozlağı gibi türleri
vardır.